Wyrok nº Z.U. 2012 / 8A / 96 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), September 25, 2012

• Resolution Date: September 25, 2012
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

96/8/A/2012

WYROK

z dnia 25 września 2012 r.

Sygn. akt SK 28/10*

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Zbigniew Cieślak - przewodniczący

Stanislaw Biernat

Maria Gintowt-Jankowicz

Miroslaw Granat - II sprawozdawca

Teresa Liszcz - I sprawozdawca,

protokolant: Grażyna Szalygo,

po rozpoznaniu, z udzialem skarżącego oraz Sejmu, Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich, na rozprawie w dniach 15 maja i 25 września 2012 r., skargi konstytucyjnej Zygmunta Goli o zbadanie zgodności:

art. 55 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego

(Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

o r z e k a:

Art. 55 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim nadaje ustanowionemu w nim terminowi do wniesienia aktu oskarżenia charakter prekluzyjny, jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

UZASADNIENIE

I

1. W skardze konstytucyjnej Zygmunt Gola (dalej: skarżący) wniósl o stwierdzenie niezgodności art. 55 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

   W piśmie procesowym z 4 maja 2010 r. pelnomocnik, w związku z wezwaniem przez sędziego TK do uzupelnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej, przez określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego wyrażonych w art. 45 ust. Konstytucji, oświadczyl, że określony w art. 55 § 1 k.p.k. prekluzyjny miesięczny termin wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia, który nie podlega przywróceniu w wypadku niezawinionego niezachowania tego terminu przez oskarżyciela posilkowego, narusza jego konstytucyjne prawo do sądu, tj. prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy.

   1.1. Skarga zostala wniesiona w następującym stanie faktycznym i prawnym:

   * Sentencja zostala ogloszona dnia 4 października 2012 r. w Dz. U. z 2012 r. poz. 1095.

   2

   Skarżący zlożyl zawiadomienie o popelnieniu przestępstwa kierowania wobec niego gróźb karalnych, tj. o czyn określony w art. 190 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r.

   - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.). Postanowieniem z 6 grudnia 2007 r. prokurator Prokuratury Rejonowej dla Wroclawia-Starego Miasta umorzyl postępowanie przygotowawcze (sygn. akt 1Ds. 2922/07). Skarżący zlożyl na to postanowienie zażalenie, które zostalo uwzględnione. Jednak, postanowieniem prokuratora z 25 czerwca 2008 r., postępowanie zostalo ponownie umorzone z powodu braku dowodów dostatecznie uzasadniających podejrzenie popelnienia przestępstwa. Na to postanowienie skarżący zlożyl zażalenie do Sądu Rejonowego dla Wroclawia-Śródmieścia, który, postanowieniem z 13 listopada 2008 r., uchylil zaskarżone postanowienie prokuratora, wskazując jednocześnie czynności, które należy wykonać w postępowaniu przygotowawczym. Prokurator, postanowieniem z 29 grudnia 2008 r., doręczonym skarżącemu 28 stycznia 2009 r., po raz kolejny umorzyl postępowanie. W związku z tym, skarżący 30 stycznia 2009 r. wystąpil z wnioskiem o wyznaczenie mu pelnomocnika z urzędu do sporządzenia subsydiarnego aktu oskarżenia. Postanowienie Sądu Rejonowego dla Wroclawia-Śródmieścia z 2 lutego 2009 r. o wyznaczeniu dla skarżącego pelnomocnika z urzędu do sporządzenia subsydiarnego aktu oskarżenia zostalo doręczone pelnomocnikowi z urzędu, wraz z zarządzeniem dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej, 2 marca 2009 r.

   Pelnomocnik z urzędu sporządzil w imieniu skarżącego subsydiarny akt oskarżenia, który wniósl 11 marca 2009 r. wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu jego wniesienia. Postanowieniem z 7 maja 2009 r., sygn. akt V K 269/09, Sąd Rejonowy dla WroclawiaŚródmieścia, Wydzial V Karny, odmówil, na podstawie art. 56 § 2 k.p.k., dopuszczenia skarżącego do udzialu w postępowaniu w charakterze oskarżyciela posilkowego subsydiarnego, uznając wniesiony przez niego akt oskarżenia za bezskuteczny z powodu przekroczenia terminu jego wniesienia. W uzasadnieniu tego postanowienia sąd poddal analizie charakter terminu określonego w art. 55 § 1 k.p.k., uznając, że jest to termin nieprzywracalny (prekluzyjny), co przekreśla możliwość merytorycznego badania przeslanek, które staly się przyczyną jego niedotrzymania.

   Sąd Okręgowy we Wroclawiu, IV Wydzial Karny Odwolawczy, postanowieniem z 5 sierpnia 2009 r., sygn. akt IV Kz 547/09, nie uwzględnil zażalenia skarżącego i zaskarżone przez niego postanowienie sądu pierwszej instancji utrzymal w mocy.

   1.2. Zdaniem skarżącego, niekonstytucyjność zakwestionowanego przepisu polega na tym, że nawet w wypadku niezawinionego przez pokrzywdzonego uchybienia terminowi wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia, określonego w art. 55 § 1 k.p.k., pokrzywdzony pozbawiony zostaje możliwości zainicjowania postępowania przed sądem. Ustawodawca nadal bowiem terminowi wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia charakter terminu prekluzyjnego niepodlegającego w żadnym wypadku przywróceniu. To znaczy, że jego przekroczenie powoduje bezskuteczność spóźnionej czynności procesowej, która jest nieodwracalna. W ocenie skarżącego, niemożność przywrócenia uchybionego terminu wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia, zwlaszcza gdy uchybienie nastąpilo bez jakiejkolwiek winy pokrzywdzonego, pozostaje w rażącej sprzeczności z wymogiem uwzględniania prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego, wyrażonym w art. 2 § 1 pkt 3 k.p.k., a co za tym idzie z art. 45 ust. 1 Konstytucji, który zapewnia każdemu prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy przez wlaściwy, niezależny, niezawisly i bezstronny sąd.

2. Sejm, w piśmie Marszalka Sejmu z 16 marca 2011 r., stwierdzil, że art. 55 § 1 zdanie pierwsze k.p.k. w zakresie, w jakim unormowanemu tam terminowi wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia nadano charakter prekluzyjny, jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

   3

   Sejm, analizując przedmiot kontroli, przyjąl, że zarzuty sformulowane w skardze konstytucyjnej odnoszą się nie do wskazanego w jej petitum - art. 55 § 2 k.p.k, lecz do art. 55 § 1 k.p.k. Wskazanie przez skarżącego art. 55 § 2 k.p.k., w ocenie Marszalka Sejmu, potraktować należy jako oczywistą omylkę pisarską. Wobec tego przedmiotem kontroli w rozpoznawanej sprawie powinien być jedynie art. 55 § 1 zdanie pierwsze k.p.k., bo w tej wlaśnie jednostce redakcyjnej określony zostal termin wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia.

   Jako oczywistą omylkę pisarską potraktować również trzeba, zdaniem Sejmu, sposób określenia w petitum skargi konstytucyjnej wzorca konstytucyjności. Mianowicie skarżący wskazal tu "art. 45 pkt 1 Konstytucji", podnosząc jednocześnie, że zgodnie z tym postanowieniem "każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy". W świetle wywiedzionego ze wskazanego wzorca prawa, a także wobec treści uzasadnienia skargi konstytucyjnej, należy przyjąć, że skarżącemu niewątpliwie chodzilo tu o art. 45 ust. 1 Konstytucji.

   W konsekwencji Marszalek Sejmu uznal, że przedmiotem oceny powinna być konstytucyjność art. 55 § 1 zdanie pierwsze k.p.k. w zakresie, w jakim unormowanemu tam terminowi wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia nadano charakter prekluzyjny.

   2.1. Oceniając zasadność przedstawionych w rozpoznawanej skardze konstytucyjnej zarzutów, Marszalek Sejmu przede wszystkim dokonal analizy zakresu konstytucyjnych uprawnień pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, zwlaszcza w aspekcie dostępu do sądu (art. 45 Konstytucji), a także wyjaśnil, jaką rolę odgrywa w tym postępowaniu subsydiarny akt oskarżenia. Powolując się na wyroki Trybunalu Konstytucyjnego, dotyczące wspomnianych kwestii (z 2 kwietnia 2001 r., sygn. SK 10/00 oraz z 15 czerwca 2004 r., sygn. SK 43/03), Marszalek Sejmu stwierdzil, że: po pierwsze, przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego (a tylko takich dotyczy subsydiarny akt oskarżenia) z reguly godzą bezpośrednio w interes publiczny, co odróżnia je od przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego, które naruszają przede wszystkim interes pokrzywdzonego; po drugie, w sprawach o czyny ścigane z oskarżenia publicznego zasadą jest, że to oskarżyciel publiczny decyduje o wniesieniu aktu oskarżenia do sądu; po trzecie, wniesienie przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskarżenia do sądu jest wyjątkiem od zasady i odgrywa jedynie pomocniczą rolę w dzialaniu prawa karnego jako prawa publicznego; po czwarte, art. 45 ust. 1 Konstytucji nie przyznaje pokrzywdzonemu prawa do wszczęcia postępowania karnego.

   Przedstawione zalożenia nie pozwalają, w ocenie Marszalka, na przyznanie zasadności zarzutom skarżącego, które opierają się na zalożeniu, że z art. 45 ust. 1 Konstytucji wynika prawo pokrzywdzonego do postawienia innej osoby w stan oskarżenia przed sądem ("możliwość zainicjowania procesu"). Niezasadne jest również stwierdzenie przez skarżącego, że wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawo dostępu do sądu (prawo do uruchomienia procedury przed sądem) stoi na przeszkodzie ustanawianiu daleko idących ograniczeń wnoszenia subsydiarnego aktu oskarżenia. Ograniczenia te bowiem zawężają nie konstytucyjne, lecz wynikające jedynie z kodeksu postępowania karnego, uprawnienia pokrzywdzonego do postawienia innej osoby w stan oskarżenia przed sądem.

   Za możliwością wprowadzania daleko idących ograniczeń prawa do wnoszenia subsydiarnego aktu przemawia również jego wyjątkowy charakter, stanowiący odstępstwo do zasady, iż to oskarżyciel publiczny decyduje o wniesieniu aktu oskarżenia w sprawach o czyny ścigane z oskarżenia publicznego. Ekstraordynaryjny charakter określonego uprawnienia upoważnia do ustanawiania stosunkowo rygorystycznych przeslanek skorzystania z niego.

   Ograniczenia wnoszenia subsydiarnych aktów oskarżenia są ponadto uzasadnione koniecznością przeciwdzialania bezzasadnemu kierowaniu ich do sądów. Najważniejszym

   4

   jednak, zdaniem Marszalka, powodem wprowadzenia przez ustawodawcę prekluzyjnego terminu wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia jest konieczność poszanowania...