Postanowienie nº Z.U. 2012 / 8A / 100 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), September 17, 2012

• Judge: Teresa Liszcz
• Resolution Date: September 17, 2012
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

100/8/A/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 17 września 2012 r.

Sygn. akt SK 12/10

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Marek Zubik - przewodniczący

Stanislaw Biernat

Zbigniew Cieślak

Teresa Liszcz - sprawozdawca

Piotr Tuleja,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 września 2012 r., skargi konstytucyjnej Malgorzaty Koźbial o zbadanie zgodności:

art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu

sądowym bez nieuzasadnionej zwloki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843) z:

- art. 77 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie prawa do rozpatrzenia sprawy "bez nieuzasadnionej zwloki",

- art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 i w związku z art. 31 ust. 3

Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417 oraz z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na utratę mocy obowiązującej przepisu w zakwestionowanym zakresie przed wydaniem orzeczenia.

UZASADNIENIE

I

1. W skardze konstytucyjnej, wniesionej 15 lipca 2008 r., Malgorzata Koźbial (dalej: skarżąca) wniosla o stwierdzenie niezgodności art. 12 ust. 4 w związku z art. 12 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 2 i art. 15 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwloki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843; dalej: ustawa o skardze na przewleklość postępowania albo u.s.p.p.) z art. 77 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji, w zakresie prawa do rozpatrzenia sprawy "bez nieuzasadnionej zwloki", oraz z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 i w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

   1.1. Postanowieniem z 30 kwietnia 2010 r., sygn. Ts 220/08, Trybunal Konstytucyjny odmówil nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie dotyczącym kontroli konstytucyjności art. 12 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 2 i art. 15 u.s.p.p.

   2

   Do merytorycznego rozpoznania skarga konstytucyjna zostala przekazana w zakresie dotyczącym art. 12 ust. 4 u.s.p.p.

   1.2. Skarga konstytucyjna zostala wniesiona na tle następującego stanu faktycznego: Skarżąca 12 marca 2008 r. zlożyla do Sądu Okręgowego w Warszawie skargę, domagając się stwierdzenia przewleklości postępowania sądowego, prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Żoliborza. Jednocześnie skarżąca wniosla - na podstawie art. 12 ust. 4 ustawy o skardze na przewleklość - o zasądzenie na jej rzecz od Skarbu Państwa kwoty 10 000 zl. W wyniku rozpatrzenia skargi, Sąd Okręgowy w Warszawie, postanowieniem z 15 kwietnia 2008 r. (sygn. akt IXS 7/08), stwierdzil przewleklość postępowania we wskazanym postępowaniu sądowym. Sąd ten nie uwzględnil jednak wniosku skarżącej o zasądzenie żądanej kwoty, powolując się na treść art. 12 ust. 4 ustawy o skardze na przewleklość postępowania, który uprawnia (a nie zobowiązuje) sąd do przyznania od Skarbu Państwa, na żądanie osoby występującej z takim żądaniem, odpowiedniej sumy pieniężnej.

   1.3. Uzasadniając zarzut naruszenia przez art. 12 ust. 4 u.s.p.p. art. 77 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 45 Konstytucji, skarżąca wskazala, że przez użycie sformulowania "sąd może", a nie "musi", zasądzić odpowiednią sumę pieniężną, stwarza się pole do arbitralnego uznania sądu w tej kwestii. Ponadto ustawa nie określa przeslanek, jakimi ma się kierować sąd, ustalając odpowiednią sumę pieniężną. Sądom orzekającym w sprawach o przewleklość postępowania zostala zatem pozostawiona calkowita swoboda co do podstaw podjęcia takiej decyzji - dzialają one w pelni dyskrecjonalnie. Dowolność ta, zdaniem skarżącej, jest tym większa, że ustawodawca nie określil charakteru prawnego "odpowiedniej sumy pieniężnej". W konsekwencji osoba wnosząca skargę na przewleklość nie wie, czy powinna dowodzić wystąpienia szkody materialnej lub krzywdy niematerialnej w wyniku przewleklego postępowania, co negatywnie wplywa na możliwość dochodzenia przez jednostkę konstytucyjnego prawa do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem dzialanie wladzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji). W rezultacie nie są realizowane cel i istota skargi na przewleklość postępowania, która miala stanowić, z jednej strony, skuteczny środek zwalczania przewleklości, z drugiej, realny i efektywny środek rekompensujący szkody powstale wskutek przewleklości.

   Zdaniem skarżącej, zamieszczenie w art. 15 u.s.p.p. zastrzeżenia, że strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić od Skarbu Państwa naprawienia szkody wyniklej ze stwierdzonej przewleklości w ramach procesu cywilnego, powoduje wtórną przewleklość postępowania. Dublowanie postępowań kompensacyjnych pozostaje w sprzeczności z zasadami ekonomii procesowej i ratio legis ustawy; czyni rażąco nieefektywną regulację zawartą w art. 12 ust. 4 zdaniu pierwszym u.s.p.p.

   Skarżąca przytoczyla również dane przedstawione przez Ministerstwo Sprawiedliwości, świadczące o uksztaltowaniu się trwalej praktyki stwierdzania przewleklości i niezasądzania z tego tytulu żadnej sumy pieniężnej (s. 13 skargi).

2. W imieniu Sejmu, w piśmie z 22 grudnia 2010 r., stanowisko w sprawie zająl jego Marszalek, który wniósl o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W razie nieuwzględnienia wniosku o umorzenie postępowania, Marszalek Sejmu wniósl o uznanie, że art. 12 ust. 4 zdanie pierwsze u.s.p.p., w brzmieniu obowiązującym do 30 kwietnia 2009 r., w zakresie, w jakim przewiduje fakultatywną możliwość przyznania odpowiedniej sumy pieniężnej, jest zgodny z art. 77 ust. 1 w związku z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji. W pozostalym zakresie Marszalek

   3

   Sejmu wniósl o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku przez Trybunal Konstytucyjny.

   2.1. Marszalek Sejmu przede wszystkim przytoczyl argumenty za umorzeniem postępowania.

   Art. 12 ust. 4 zdanie pierwsze u.s.p.p. zostal zmieniony na podstawie ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwloki (Dz. U. Nr 61, poz. 498; dalej: ustawa nowelizująca) i to w kierunku postulowanym przez skarżącą. De lege lata, w razie stwierdzenia przewleklości postępowania, ustawa przewiduje obowiązek zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej. Sytuacja, w jakiej znalazla się skarżąca w wyniku wydania postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z 15 kwietnia 2008 r., nie moglaby aktualnie mieć miejsca. Należy więc rozważyć, czy zachodzi w tym wypadku wyjątek określony w art. 39 ust. 3 ustawy o TK, dopuszczający orzekanie o akcie normatywnym, który utracil moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jeśli wydanie orzeczenia jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W opinii Sejmu, odpowiedź na postawione pytanie powinna być negatywna, i to z dwóch powodów.

   Po pierwsze, niezależnie od nieuwzględnienia wniosku skarżącej o przyznanie odpowiedniej sumy pieniężnej w ramach postępowania w sprawie o przewleklość postępowania, zgodnie z art. 15 ust. 1 u.s.p.p., może ona dochodzić odszkodowania od Skarbu Państwa na zasadach ogólnych. W postępowaniu sądowym postanowienie stwierdzające przewleklość postępowania ma znaczenie prejudycjalne. Przeslanka "konieczności wydania orzeczenia", którą posluguje się art. 39 ust. 3 ustawy o TK, ma charakter bezwzględny. Zatem jeżeli ochrona konstytucyjnych praw i wolności skarżącej (w rozpoznanej sprawie - prawa do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie) jest możliwa za pomocą innych środków prawnych, orzekanie o konstytucyjności przepisu uchylonego lub zmienionego byloby niedopuszczalne.

   Po drugie, zgodnie z art. 14 u.s.p.p., prawomocne zakończenie sprawy o stwierdzenie przewleklości postępowania karnego prowadzonego przeciwko skarżącej nie tamuje jej drogi do ponownego wystąpienia ze stosowną skargą i zgloszenia wniosku o zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej, przy zalożeniu, że przedmiotowe postępowanie karne nie zakończylo się w ciągu 12 miesięcy od daty wydania postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z 15 kwietnia 2008 r.

   2.2. Abstrahując od zmiany art. 12 ust. 4 u.s.p.p. i jej konsekwencji z punktu widzenia art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, Marszalek Sejmu stwierdzil, że rozpoznawana skarga konstytucyjna jest skargą na wadliwe stosowanie prawa, która nie podlega kognicji Trybunalu Konstytucyjnego. Przyczyny rozbieżności w ocenie skutków przewleklości postępowania w judykaturze ETPC i orzecznictwie sądów polskich są znacznie bardziej zlożone, niż twierdzi skarżąca, i nie sposób sprowadzić ich wylącznie do wadliwości kwestionowanego przepisu. Marszalek Sejmu zwrócil uwagę, że "w równej mierze źródlem zachowawczej postawy polskiego orzecznictwa mogą być (...) ich generalna niechęć (...) do zasądzania wysokich odszkodowań, nawet w wypadkach poważnych szkód na osobie, brak powszechnej znajomości lub akceptacji judykatury ETPCZ (...), czy też pierwotna treść art. 12 ust. 4 zd. 2 u.s.p.p. (obecnie: art. 12 ust. 5 pkt 1 u.s.p.p.), który obciąża kosztami zasądzanego świadczenia budżet sądu, w którym wystąpila przewleklość".

   Nie sposób również, zdaniem Marszalka, zgodzić się z tezą, że zachowawczy sposób stosowania kwestionowanego przepisu w latach 2004-2009 byl powszechny i jednolity w...