Wyrok nº Z.U. 2012 / 8A / 97 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), September 27, 2012

• Judge: Malgorzata Pyziak-Szafnicka
• Resolution Date: September 27, 2012
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

97/8/A/2012

WYROK

z dnia 27 września 2012 r.

Sygn. akt SK 4/11*

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Wojciech Hermeliński - przewodniczący

Zbigniew Cieślak

Maria Gintowt-Jankowicz

Miroslaw Granat

Malgorzata Pyziak-Szafnicka - sprawozdawca,

protokolant: Krzysztof Zalecki,

po rozpoznaniu, z udzialem skarżącej oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 27 września 2012 r., skargi konstytucyjnej Danuty Kuźnickiej o zbadanie zgodności:

art. 4241 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), rozumianego w ten sposób, że od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji - gdy przez jego wydanie stronie zostala wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przyslugujących stronie środków prawnych nie bylo i nie jest możliwe

- przysluguje skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jedynie wtedy, gdy niezgodność ta jest oczywista, rażąca i przybiera postać kwalifikowaną, z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

o r z e k a:

Art. 4241 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), rozumiany w ten sposób, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji przysluguje tylko wtedy, kiedy niezgodność ta jest oczywista, rażąca i przybiera postać kwalifikowaną, jest zgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

UZASADNIENIE

I

1. W skardze konstytucyjnej z 9 lutego 2009 r. Danuta Kuźnicka (dalej także: skarżąca) wystąpila o stwierdzenie, że art. 4241 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), dodany przez art. 1 pkt 25 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks

   * Sentencja zostala ogloszona dnia 5 października 2012 r. w Dz. U. z 2012 r. poz. 1104.

   2

   postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), rozumiany w ten sposób, że od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji, gdy przez jego wydanie stronie zostala wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przyslugujących stronie środków prawnych nie bylo i nie jest możliwe, przysluguje skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jedynie wtedy, gdy niezgodność ta jest oczywista, rażąca i przybiera postać kwalifikowaną, jest niezgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji.

   Skarga zostala wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym.

   18 marca 2005 r. skradziono samochód, który stanowil wlasność skarżącej. Pojazd byl zamknięty i zabezpieczony blokadą. Wewnątrz znajdowal się dowód rejestracyjny. Skarżąca zglosila szkodę ubezpieczycielowi, z którym wiązala ją umowa ubezpieczenia autocasco, i zażądala odszkodowania w kwocie 58 050 zl równej wartości pojazdu. Zaklad ubezpieczeń odmówil wyplaty, odwolując się do postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia (dalej: o.w.u.), które wylączalo odpowiedzialność za szkody powstale na skutek kradzieży auta pozostawionego bez nadzoru, jeżeli nie zabezpieczono z należytą starannością poza pojazdem m.in. dowodu rejestracyjnego i karty pojazdu.

   Wyrokiem z 21 marca 2006 r. Sąd Rejonowy dla Lodzi-Śródmieścia w Lodzi (sygn. akt XIII GC 593/05) zasądzil na rzecz skarżącej od pozwanego zakladu ubezpieczeń calą żądaną kwotę 58 050 zl z ustawowymi odsetkami i kosztami postępowania. Sąd stwierdzil, że choć skarżąca nie wywiązala się z obowiązku dochowania należytej staranności w zabezpieczeniu dokumentów pojazdu, nalożonego o.w.u., które stanowily integralną część umowy ubezpieczenia, to okoliczność ta nie wylącza odpowiedzialności zakladu ubezpieczeń w braku adekwatnego związku przyczynowego między pozostawieniem w pojeździe dowodu rejestracyjnego a kradzieżą.

   Sąd Okręgowy w Lodzi wyrokiem z 18 sierpnia 2006 r. (sygn. akt X Ga 241/06) - na skutek apelacji pozwanego - zmienil rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji i oddalil powództwo wobec niedochowania przez skarżącą jednoznacznych postanowień umowy ubezpieczenia. Powolując się na wyrok Sądu Najwyższego z 12 maja 1999 r. (II CKN 199/99, Lex nr 523659), Sąd Okręgowy uznal, że badanie związku przyczynowego między pozostawieniem dokumentu w pojeździe a kradzieżą jest zbędne, ponieważ w większości podobnych wypadków taki związek nie istnieje. Sąd odwolawczy przyjąl natomiast, że pozostawienie dokumentów w pojeździe zmniejsza szansę odzyskania pojazdu przez zaklad ubezpieczeń i wobec tego ubezpieczyciel może chronić się przed zwiększonym ryzykiem, wylączając odpowiedzialność w umowie.

   Ze względu na wartość przedmiotu sporu od orzeczenia sądu drugiej instancji nie przyslugiwala skarga kasacyjna, nie zachodzily również podstawy do wznowienia postępowania. 17 czerwca 2008 r. Danuta Kuźnicka wniosla skargę o stwierdzenie niezgodności prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego z prawem, opierając ją na zarzutach naruszenia prawa materialnego - art. 354 § 1 k.c., art. 355 § 1 k.c., art. 805 § 1 k.c. i art. 827 § 1 k.c. - wskutek ich blędnej wykladni i pominięcia, a ponadto na zarzucie naruszenia odpowiedniego postanowienia o.w.u. - na skutek jego zastosowania.

   W uzasadnieniu skargi o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem podniesiono, że kwestionowane rozstrzygnięcie opiera się wylącznie na brzmieniu o.w.u. i pomija ogólne przepisy k.c. o zobowiązaniach oraz przepisy szczególne o umowie ubezpieczenia. Zdaniem skarżącej, sąd drugiej instancji nie rozważyl, czy wykonala ona ciążące na niej zobowiązania umowne zgodnie z ich celem spoleczno-gospodarczym i zasadami wspólżycia spolecznego, przy uwzględnieniu staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju, jak nakazują art. 354 k.c. i art. 355 § 1 k.c. W opinii skarżącej, wyrok jest niezgodny także z art. 805 k.c. ("przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie dzialalności swego przedsiębiorstwa, spelnić określone

   3

   świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zaplacić skladkę"), gdyż wskazana w tym przepisie przeslanka odpowiedzialności zakladu ubezpieczeń zostala spelniona - doszlo do zdarzenia uzasadniającego wyplatę odszkodowania. Zdaniem skarżącej, z zasady utrwalonej w orzecznictwie Sądu Najwyższego wynika, że umowne wylączenie odpowiedzialności zakladu ubezpieczeń jest możliwe tylko wtedy, gdy postanowienia o.w.u. nakladają na ubezpieczającego obowiązek zachowania rozsądnych środków ostrożności, a ponadto jedynie wówczas, gdy ich niezachowanie mialo równocześnie wplyw na powstanie szkody. Przyjmując, że badanie związku przyczynowego między pozostawieniem dowodu rejestracyjnego w pojeździe a kradzieżą bylo nieistotne dla rozstrzygnięcia, Sąd Okręgowy wydal orzeczenie niezgodne również z art. 827 § 1 k.c. Tylko ten przepis może bowiem stanowić podstawę zwolnienia ubezpieczyciela z odpowiedzialności. Na poparcie swego stanowiska skarżąca powolala wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2007 r. (sygn. akt II CSK 375/07, Lex nr 492168). Skarżąca podniosla, że przez wydanie wyroku niezgodnego z prawem zostala jej wyrządzona szkoda w wysokości odpowiadającej kwocie dochodzonego, lecz nieuzyskanego odszkodowania.

   Sąd Najwyższy postanowieniem z 17 października 2008 r. (sygn. akt II CNP 79/08) odmówil przyjęcia powyższej skargi do rozpoznania. Sąd Najwyższy podkreślil, że prawomocne orzeczenie jest niezgodne z prawem, jeśli granica swobody w orzekaniu zostala przekroczona w sposób oczywisty, rażący i przybrala postać kwalifikowaną. Sąd uznal skargę za oczywiście bezzasadną, ponieważ skarżąca nie powolala się na tak rozumianą niezgodność prawomocnego wyroku z prawem. W opinii Sądu Najwyższego, ustawowe pojęcie "niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia" (art. 4241 i nast. k.p.c.) należy interpretować w sposób autonomiczny i niezależny od tego, jak pojmowana jest bezprawność dzialania czy zaniechania na gruncie prawa cywilnego. O rzeczonej niezgodności nie świadczy przyjęcie jednej z alternatywnych wykladni powolanych przepisów, funkcjonującej w orzecznictwie, choćby wykladnia ta nie zostala ostatecznie zaakceptowana w judykaturze. Sąd Najwyższy przypomnial, że aby spelniać swą konstytucyjną funkcję stosowania prawa, każdy sąd musi korzystać ze znacznego marginesu niezawislości i swobody zarówno w zakresie wykladni, jak i stosowania prawa. Przywolal również pogląd Trybunalu Konstytucyjnego, wyrażony w uzasadnieniu wyroku z 4 grudnia 2001 r. (sygn. SK 18/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 256), zgodnie z którym nie każda wadliwość orzeczenia sądowego stwarza podstawę do uznania go za niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4171 k.c. Za oczywistą bezzasadnością skargi przemawia również to, że Sąd Najwyższy rozpoznawal już merytorycznie inną sprawę o niezgodność z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji - w identycznym stanie faktycznym i prawnym - i oddalil tę skargę (postanowienie Sądu Najwyższego z 28 marca 2007 r., sygn. akt II CNP 124/06, Lex nr 457765).

   W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżąca przytoczyla tezy licznych orzeczeń Sądu Najwyższego, w których definiowano pojęcie "niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia" z art. 4241 § 1 k.p.c. jako naruszenie prawa o charakterze elementarnym, rażącym, kwalifikowanym i oczywistym. W cytowanych orzeczeniach akcentowano potrzebę uwzględnienia specyfiki sądowego stosowania prawa i niezawislości sędziowskiej. Specyfiki nakazującej za niezgodne z prawem uznawać jedynie rozstrzygnięcia niewątpliwie sprzeczne z obowiązującymi standardami orzekania, z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykladni przepisami, wydane na skutek oczywiście blędnej wykladni lub rażąco wadliwego stosowania prawa, widocznych bez potrzeby przeprowadzenia glębszej analizy prawniczej. Skarżąca wykazala, że w orzecznictwie sądowym istnieje taka wlaśnie jednolita, utrwalona interpretacja przeslanki bezprawności, i wniosla o skonfrontowanie normy wynikającej z art. 4241 § 1...