Wyrok nº Z.U. 2012 / 5A / 52 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), May 24, 2012

• Judge: Teresa Liszcz
• Resolution Date: May 24, 2012
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

52/5/A/2012

WYROK

z dnia 24 maja 2012 r.

Sygn. akt P 12/10*

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Marek Kotlinowski - przewodniczący

Adam Jamróz

Teresa Liszcz - sprawozdawca

Piotr Tuleja

Andrzej Wróbel,

protokolant: Krzysztof Zalecki,

po rozpoznaniu, z udzialem Sejmu oraz Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 24 maja 2012 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu: czy art. 48 ust. 2 i art. 52 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia spolecznego w razie choroby

i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267, ze zm.) w zakresie, w

jakim nie przewidują odpowiedniego stosowania art. 37 ust. 1 tej ustawy

dla ustalenia podstawy wymiaru zasilku chorobowego i zasilku macierzyńskiego ubezpieczonym podlegającym z tytulu prowadzenia pozarolniczej dzialalności gospodarczej dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, których niezdolność do pracy powstala przed uplywem pelnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, są

zgodne z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

orzeka:

Art. 48 ust. 2 i art. 52 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia spolecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 i Nr 225, poz. 1463 oraz z 2011 r. Nr 113, poz. 657 i Nr 149, poz. 887) w zakresie, w jakim nie przewidują odpowiedniego stosowania art. 37 ust. 1 tej ustawy przy ustalaniu podstawy wymiaru zasilków chorobowego i macierzyńskiego należnych ubezpieczonemu, dobrowolnie podlegającemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytulu prowadzenia pozarolniczej dzialalności gospodarczej, którego niezdolność do pracy powstala przed uplywem pelnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego z tego tytulu, w sytuacji gdy bylo ono poprzedzone ubezpieczeniem chorobowym z innego tytulu, są niezgodne z art. 32 ust. 1 w związku z wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą sprawiedliwości spolecznej.

UZASADNIENIE

I

* Sentencja zostala ogloszona dnia 1 czerwca 2012 r. w Dz. U. z 2012 r. poz. 622.

2

1. Na podstawie postanowienia z 26 stycznia 2010 r., Sąd Rejonowy PoznańGrunwald i Jeżyce w Poznaniu zwrócil się z pytaniem prawnym, czy art. 48 ust. 2 i art. 52 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia spolecznego w razie choroby i macierzyństwa (ówcześnie: Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267, ze zm., obecnie: Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512, ze zm.; dalej: ustawa zasilkowa) są zgodne z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim nie przewidują odpowiedniego stosowania art. 37 ust. 1 ustawy zasilkowej przy ustalaniu podstawy wymiaru zasilku chorobowego i zasilku macierzyńskiego (dalej: podstawa wymiaru zasilku) ubezpieczonym, dobrowolnie podlegającym ubezpieczeniu w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ubezpieczenie chorobowe) z tytulu prowadzenia pozarolniczej dzialalności gospodarczej (dalej: dzialalność gospodarcza), których niezdolność do pracy powstala przed uplywem pelnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia.

   Rozpatrywana przez pytający sąd sprawa wynikla na tle następującego stanu faktycznego: Zaklad Ubezpieczeń Spolecznych (dalej: ZUS) przyznal osobie ubezpieczonej (dalej: powód) zasilek chorobowy (w sumie za 30 dni, w tym 2 dni pobytu w szpitalu) oraz zasilek macierzyński (za 31 dni) w kwotach będących pochodną wyliczonej przez ZUS podstawy wymiaru zasilku. Powód byl od 1 stycznia 2003 r. zatrudniony w pelnym wymiarze czasu pracy w spólce, z wynagrodzeniem przekraczającym 5000 zl brutto, i z tego tytulu podlegal obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu. 1 grudnia 2008 r. rozwiązano z nim umowę o pracę z 3-miesięcznym okresem wypowiedzenia, ale okres ten zostal skrócony i powód zakończyl pracę 21 marca 2009 r. Równocześnie z pracą na podstawie stosunku pracy prowadzil on dzialalność gospodarczą i z tego tytulu, w związku z ustaniem zatrudnienia, zglosil się - od 22 marca 2009 r. - do ubezpieczeń spolecznych (dalej: ubezpieczenia), w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Za okres od 22 do 31 marca 2009 r. zadeklarowal podstawę wymiaru skladek na ubezpieczenie chorobowe (dalej: podstawa wymiaru skladek) w wysokości 1935,48 zl, która to kwota stanowila ulamek podstawy wymiaru skladki miesięcznej w wysokości 6000 zl - uznanej przez powoda za gwarantującą wlaściwe zabezpieczenie finansowe na wypadek niezdolności do pracy z powodu choroby. Mimo więc, że powód podlegal obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu od początku roku 2003 do 21 marca 2009 r., a ubezpieczeniu dobrowolnemu od 22 marca tegoż roku, zaś niezdolny do pracy stal się 1 kwietnia 2009 r. (najpierw chorowal, a następnie przejąl od żony opiekę nad dzieckiem w ramach urlopu macierzyńskiego), ZUS ustalil podstawę wymiaru zasilku na podstawie pierwszego niepelnego miesiąca ubezpieczenia chorobowego z tytulu prowadzenia dzialalności gospodarczej i wyliczyl podstawę wymiaru zasilku w kwocie 1670,13 zl.

   Pytający sąd przedstawil caloksztalt regulacji normującej obliczenie podstawy wymiaru skladek i podstawy wymiaru zasilku w odniesieniu do ubezpieczonych pracowników oraz osób ubezpieczonych prowadzących dzialalność gospodarczą na podstawie przepisów o dzialalności gospodarczej (dalej: ubezpieczonych przedsiębiorców).

   Zwrócil uwagę, że powód - prowadząc dzialalność gospodarczą i jednocześnie będąc zatrudnionym - nie mial prawnej możliwości zgloszenia się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, dopóki pozostawal w stosunku pracy. Podkreślil, że gdyby powód byl pracownikiem i stal się niezdolny do pracy przed uplywem pelnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia, to otrzymalby zasilek chorobowy liczony od wynagrodzenia za caly miesiąc. Tymczasem z powodu dobrowolnego charakteru ubezpieczenia z tytulu prowadzenia dzialalności gospodarczej ZUS, opierając się na kwestionowanych przepisach, przyjąl jako podstawę wymiaru zasilków jedynie ulamek wysokości miesięcznej podstawy wymiaru skladek.

   3

   Sąd zaznaczyl, że celem ustawy zasilkowej jest zapewnienie świadczeń ubezpieczonym, którzy - z powodu zaistnienia zdarzeń objętych ryzykiem ubezpieczenia chorobowego - nie mogą uzyskiwać dochodu ze swojej dzialalności zarobkowej. Zarówno pracownik ubezpieczony obowiązkowo, jak i przedsiębiorca podlegający ubezpieczeniu dobrowolnie nie mogą w razie choroby uzyskiwać dochodu, co w świetle celu ustawy oraz nalożenia na ogól ubezpieczonych identycznych obowiązków w zakresie finansowania skladki, przemawia za jednolitym uregulowaniem zasad obliczania podstawy wymiaru zasilków.

   W opinii sądu, ustawodawca zróżnicowal sytuację prawną dwóch grup ubezpieczonych - pracowników i przedsiębiorców, bo w odniesieniu do drugiej grupy niemożliwe jest "uzupelnienie" podstawy wymiaru zasilków ubezpieczonym, których niezdolność do pracy powstala przed uplywem pelnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego. W konsekwencji tego, że art. 37 ust. 1 ustawy zasilkowej nie zostal wskazany do odpowiedniego stosowania ani w art. 48 ust. 2, ani w art. 52 tej ustawy, nie można bylo "uzupelnić" podstawy wymiaru zasilku powoda - odmiennie niż ma to miejsce w wypadku pracowników. Gdyby kwestionowane przepisy ustawy zasilkowej nakazywaly odpowiednie stosowanie jej art. 37 ust. 1 do ubezpieczonych niebędących pracownikami, możliwe byloby ustalenie podstawy wymiaru zasilków jako pochodnej zadeklarowanej przez powoda podstawy wymiaru skladek za caly miesiąc kalendarzowy, a więc ich traktowanie równe z ubezpieczonymi pracownikami. Skutkiem regulacji jest, że przedsiębiorca ubezpieczony przez 1 dzień, stając się niezdolnym do pracy w następnym miesiącu dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, otrzymalby zasilek będący pochodną podstawy wymiaru skladek tylko za 1 dzień.

   Przedstawiwszy treść wzorców kontroli, pytający sąd uznal zróżnicowanie sytuacji ubezpieczonych w zależności od charakteru ubezpieczenia chorobowego - jego obowiązkowości albo dobrowolności - za niezgodne z zasadami wynikającymi z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, ponieważ zarówno pracownicy jak i ubezpieczeni przedsiębiorcy charakteryzują się tą samą cechą relewantną - statusem osoby ubezpieczonej i z tego względu powinni być jednakowo traktowani.

2. W piśmie z 26 lipca 2010 r. Marszalek Sejmu zająl stanowisko, że zakwestionowane przepisy, w zakresie wskazanym w pytaniu prawnym, są zgodne z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.

   Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji, Marszalek Sejmu stwierdzil, że ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spolecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.; dalej: ustawa systemowa) przewiduje różne tytuly ubezpieczeń spolecznych (stosunek pracy, prowadzenie dzialalności gospodarczej, inne), a z uwagi na ich specyfikę różnie ksztaltuje zarówno zasady podlegania ubezpieczeniu (obowiązek bądź dobrowolność), jak i zakres przyslugujących świadczeń. Uznal, że choć wszyscy ubezpieczeni muszą być traktowani równo bez względu na pleć, stan cywilny czy stan rodzinny, jednak zasada równego traktowania nie ma charakteru bezwzględnego, więc nie wymaga, by wszyscy ubezpieczeni byli traktowani identycznie.

   W opinii Marszalka Sejmu, za dopuszczalnością zróżnicowania ubezpieczonych pracowników i ubezpieczonych przedsiębiorców, w tym również wprowadzenia regulacji mniej korzystnych dla tych ostatnich, przemawiają - przedstawione w piśmie - istotne różnice faktyczne i prawne pomiędzy osobami należącymi do tych grup ubezpieczonych.

   Marszalek Sejmu, odwracając twierdzenie pytającego sądu, uznal, że to w stosunku do ubezpieczonych pracowników (a nie przedsiębiorców) ustawodawca wprowadzil szczególne zasady ustalania podstawy wymiaru zasilku, gdy niezdolność do

   4

   pracy powstala przed uplywem pelnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego.

   Marszalek Sejmu stwierdzil, że uznanie zasadności zarzutu naruszenia zasady równości wymagaloby stwierdzenia, że obie kategorie ubezpieczonych odznaczają się wspólną cechą relewantną, co może...