Wyrok nº Z.U. 2012 / 5A / 50 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), May 15, 2012

• Judge: Adam Jamróz
• Resolution Date: May 15, 2012
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

50/5/A/2012

WYROK

z dnia 15 maja 2012 r.

Sygn. akt P 11/10*

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Wojciech Hermeliński - przewodniczący

Stanislaw Biernat

Zbigniew Cieślak

Maria Gintowt-Jankowicz

Adam Jamróz - sprawozdawca,

protokolant: Krzysztof Zalecki,

po rozpoznaniu, z udzialem Sejmu oraz Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 15 maja 2012 r., pytania prawnego Sądu Okręgowego we Wroclawiu:

czy art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadlościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, ze zm.) w zakresie, w jakim wylącza stosowanie wobec dlużnika przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych, jest zgodny z art. 2, art. 32, art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 w związku

z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

o r z e k a:

Art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadlościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, Nr 191, poz. 1484, z 2010 r. Nr 155, poz. 1037, Nr 230, poz. 1509 i Nr 257, poz. 1724, z 2011 r. Nr 85, poz. 458, Nr 106, poz. 622, Nr 138, poz. 810, Nr 142, poz. 828, Nr 199, poz. 1175, Nr 205, poz. 1210, Nr 232, poz. 1377 i Nr 234, poz. 1391 oraz z 2012 r. poz. 173) w zakresie, w jakim dotyczy dlużników będących spólkami z ograniczoną odpowiedzialnością, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponadto p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie w pozostalym zakresie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

UZASADNIENIE

* Sentencja zostala ogloszona dnia 24 maja 2012 r. w Dz. U. z 2012 r. poz. 578.

2

I

1. Sąd Okręgowy we Wroclawiu, X Wydzial Gospodarczy (dalej: sąd pytający lub sąd), postanowieniem z 24 lutego 2010 r. (sygn. akt X Gz 11/10) wystąpil do Trybunalu Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadlościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, ze zm.; dalej: ustawa) w zakresie, w jakim wylącza stosowanie wobec dlużnika przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych, jest zgodny z art. 2, art. 32, art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

   Pytanie prawne zostalo sformulowane w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym:

   Dlużnik, spólka z ograniczoną odpowiedzialnością (dalej: również dlużnik wnioskodawca) zlożyl do Sądu Rejonowego we Wroclawiu wniosek o ogloszenie upadlości, obejmującej likwidację majątku spólki, wnosząc jednocześnie o zwolnienie go z obowiązku uiszczenia oplaty od wniosku, opiewającej na kwotę 1000 zl, ze względu na to, że nie ma wystarczających środków na uiszczenie oplaty. Sąd Rejonowy odmówil dlużnikowi zwolnienia od oplaty sądowej, wskazując, że zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy, w stosunku do dlużnika nie stosuje się przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych.

   Dlużnik, w zażaleniu skierowanym do Sądu Okręgowego we Wroclawiu, postawil zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji przez pozbawienie prawa do sądu dlużnika nieposiadającego środków na uiszczenie oplaty od wniosku o ogloszenie upadlości, polączonej z likwidacją majątku upadlego.

   Sąd Okręgowy we Wroclawiu X Wydzial Gospodarczy rozpoznając zażalenie, podal w wątpliwość zgodność art. 32 ust. 1 ustawy w zakresie, w jakim wylącza stosowanie wobec dlużnika przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych, z art. 2, art. 32, art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

   1.1. W uzasadnieniu pytania prawnego sąd przytoczyl następującą argumentację: Fundamentalną gwarancją rzeczywistego prawa do sądu jest prawo do uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych. Pomoc państwa dla strony, która nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych, jest istotna z uwagi na zapewnienie realizacji prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd, a także dotyka zasady równego traktowania wobec prawa. Dostęp do sądu musi być zagwarantowany z uwzględnieniem konstytucyjnej zasady równości wobec prawa, która zakazuje dyskryminowania kogokolwiek z jakiejkolwiek przyczyny, w tym z przyczyny majątkowej; dotyczy to wszystkich spraw rozpoznawanych przez sądy, w tym również spraw z zakresu postępowania upadlościowego i naprawczego. Konieczne jest, aby ten, kto z uwagi na swoją trudną sytuację materialną nie jest w stanie ponieść ciężarów kosztów sądowych, mógl faktycznie zrealizować zagwarantowane mu konstytucyjnie prawo do sądu. Nie budzi przy tym wątpliwości, że wymóg wnoszenia oplat sądowych w sprawach cywilnych nie jest uznawany sam przez się jako ograniczenie prawa dostępu do sądu. Dopiero w kontekście caloksztaltu okoliczności towarzyszących określonej sprawie stwierdzić można, czy wysokość takich oplat lub ustawowe wylączenie możności ubiegania się o zwolnienie z obowiązku ich ponoszenia, wplywają na to, czy konkretny podmiot może prawo do sądu rzeczywiście zrealizować.

   Zdaniem sądu pytającego, brak możliwości zwolnienia od kosztów sądowych w odniesieniu do dlużnika w postępowaniu upadlościowym oznacza dyskryminację osób ubogich; jedynym uzasadnieniem takiej dyskryminacji jest dążenie ustawodawcy do nieobciążania państwa kosztami postępowań przeprowadzanych w celu ich oddlużenia.

   3

   Sąd pytający stwierdzil również, że skoro taki jest cel kwestionowanej regulacji, to regulacja ta może naruszać również wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadę sprawiedliwości spolecznej. W stosunku do innych niż dlużnik podmiotów ustawodawca uznal bowiem za celowe i usprawiedliwione obciążenie państwa, a więc wszystkich obywateli, ciężarem poniesienia kosztów sądowych za te podmioty, które nie są w stanie ponieść tych kosztów. Uzasadnieniem zakwestionowanej regulacji, w ocenie sądu pytającego, nie może być przyjęcie stanowiska, że żadne względy nie uzasadniają, aby dlużnik, który popadl w stan niewyplacalności, korzystal z przywileju, jakim jest zwolnienie od kosztów sądowych. Nie można uznać, zdaniem sądu, że celem wylączenia możliwości zastosowania prawa ubogich względem wspomnianego dlużnika jest naklonienie go do skladania wniosku o ogloszenie upadlości we wlaściwym czasie, kiedy jeszcze posiada środki na oplacenie tych kosztów. Wedlug sądu, nietrafny jest pogląd, że nie ma racjonalnych przeslanek zwolnienia od kosztów sądowych dlużnika, który stal się niewyplacalny i sam spowodowal konieczność wszczęcia postępowania upadlościowego. Zdaniem sądu pytającego, podstawowym celem omawianej regulacji jest interes państwa osiągającego dochód z oplat sądowych w sprawach cywilnych, w polączeniu z ewentualnym "ukaraniem" (poprzez odmowę możliwości zastosowania dobrodziejstwa zwolnienia od kosztów sądowych) dlużnika za zaistnialą sytuację majątkową.

   Sąd podkreślil, że zgodnie z art. 31 ust. 3 Konstytucji, ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia lub moralności publicznej, albo ochrony wolności lub praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Zdaniem sądu, bezwarunkowe ustawowe wylączenie stosowania przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych względem dlużnika, który nie jest w stanie ich uiścić, nie jest podyktowane żadną z określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji przeslanek. Zdaniem sądu, w gestii państwa leży ustanowienie procedur zapewniających przyznanie wszystkim podmiotom możliwości skorzystania z prawa do zwolnienia od inicjacyjnej oplaty sądowej (jeśli tylko rzeczywiście spelniają określone kryteria), niezależnie od rodzaju postępowania oraz niezależnie od statusu danego podmiotu w tym postępowaniu. Procedury te powinny dawać należytą gwarancję ochrony przed arbitralnością i nieproporcjonalnością, tak by uprawnieni mogli realnie wykonywać swoje prawa.

   Wedlug sądu, kwestionowana regulacja narusza konstytucyjną zasadę równości wobec prawa, albowiem, bez obiektywnych i racjonalnych przyczyn, strona korzystająca ze zwolnienia od kosztów w trybie ustawowym znajduje się w sytuacji dogodniejszej niż podmiot, któremu ustawa z uwagi na rodzaj postępowania (tutaj postępowanie w przedmiocie ogloszenia upadlości) i status w tym postępowaniu (dlużnik skladający wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych) bezwarunkowo odmawia możliwości skorzystania z prawa do zwolnienia od oplaty sądowej.

   Sąd podkreślil, że kwestionowana regulacja pozbawia sąd upadlościowy możliwości dokonania indywidualnej oceny sytuacji majątkowej dlużnika. W tych okolicznościach, mając na względzie istotne miejsce, jakie zajmuje prawo do sądu w demokratycznym spoleczeństwie, omawiana regulacja narusza równowagę pomiędzy interesem państwa w pobieraniu oplat sądowych za rozpatrywanie spraw w postępowaniu upadlościowym i naprawczym z jednej strony, a interesem dlużnika wnioskodawcy z drugiej strony.

   To wlaśnie sąd, niezależnie od rodzaju postępowania, winien decydować, na podstawie jasnych i obiektywnych kryteriów, o tym, czy dany podmiot zasluguje na zwolnienie z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Ustawowe i bezwarunkowe

   4

   wylączenie określonych podmiotów z kręgu uprawnionych do ubiegania się o takie zwolnienie będzie w indywidualnych sprawach prowadzilo do dyskryminacji i naruszenia prawa do sądu, slużącego konkretnemu podmiotowi. Prawo to wówczas będzie tylko prawem iluzorycznym - podkreślil sąd pytający.

   Zasadniczy zarzut wobec zakwestionowanego art. 32 ust. 1 ustawy polega na naruszeniu art. 45 ust. 1 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji, z uwagi na bezwzględny charakter wyjątku ustanowionego w zaskarżonym przepisie. Zakwestionowany przepis wprowadza zasadę bezwzględnej odplatności postępowania w pewnych kategoriach spraw, w odniesieniu do...