Wyrok nº Z.U. 2012 / 6A / 66 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), June 25, 2012

• Judge: Maria Gintowt-Jankowicz
• Resolution Date: June 25, 2012
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

66/6/A/2012

WYROK

z dnia 25 czerwca 2012 r.

Sygn. akt K 9/10*

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Zbigniew Cieślak - przewodniczący

Stanislaw Biernat

Maria Gintowt-Jankowicz - sprawozdawca

Miroslaw Granat

Stanislaw Rymar,

protokolant: Krzysztof Zalecki,

po rozpoznaniu, z udzialem wnioskodawcy oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 25 czerwca 2012 r., wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich o zbadanie zgodności:

1) art. 91a ust. 1 i art. 91b ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, ze zm.),

2) art. 622 ust. 1 i art. 623 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, ze zm.),

3) art. 63a § 1 i art. 63b ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, ze zm.),

4) art. 83 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz. U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39, ze zm.)

- z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

o r z e k a:

1) art. 91b w związku z art. 91a ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, Nr 166, poz. 1317, Nr 210, poz. 1628 i Nr 216, poz. 1676, z 2010 r. Nr 7, poz. 45, Nr 47, poz. 278, Nr 200, poz. 1326 i Nr 217, poz. 1429 oraz z 2011 r. Nr 106, poz. 622 i Nr 142, poz. 830),

2) art. 623 w związku z art. 622 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, Nr 47, poz. 278, Nr 200, poz. 1326 i Nr 217, poz. 1429 oraz z 2011 r. Nr 106, poz. 622 i Nr 142, poz. 830),

3) art. 63b w związku z art. 63a § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, z 2009 r. Nr 37, poz. 286 i Nr 166, poz. 1317, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 oraz z 2011 r. Nr 85, poz. 458, Nr 87, poz. 483, Nr 106, poz. 622 i Nr 142, poz. 830),

4) art. 83 ust. 3 w związku z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz. U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599)

- są zgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

* Sentencja zostala ogloszona dnia 4 lipca 2012 r. w Dz. U. z 2012 r. poz. 760.

2

UZASADNIENIE

I

1. W piśmie z 4 marca 2010 r. Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej również: Rzecznik, wnioskodawca) wniósl o stwierdzenie niezgodności:

   1) art. 91a ust. 1 i art. 91b ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, ze zm.),

   2) art. 622 ust. 1 i art. 623 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, ze zm.),

   3) art. 63a § 1 i art. 63b ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz.

   U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, ze zm.),

   4) art. 83 ust. 2 i art. 83 ust. 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.

   U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39, ze zm.)

   - z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

   Rzecznik podkreślil, że istotą problemu konstytucyjnego przedstawionego

   Trybunalowi do rozpoznania jest niepelny zakres kontroli sądowej nad postępowaniami dyscyplinarnymi adwokatów, radców prawnych, notariuszy oraz prokuratorów. Rzecznik wskazal, że zaskarżone przepisy ograniczają możliwość wniesienia kasacji do Sądu Najwyższego tylko od orzeczeń sądów dyscyplinarnych drugiej instancji, w wyniku wydania których doszlo do "rażącego naruszenia prawa" lub "rażącej niewspólmierności kary dyscyplinarnej".

   W ocenie Rzecznika przewidziane w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawo do sądu wymaga zapewnienia jednostkom skutecznej ochrony praw na drodze sądowej. Przepisy ustawowe nie powinny ograniczać możliwości merytorycznego zbadania zarzutów formulowanych przez skarżącego w postępowaniu sądowym. Zdaniem wnioskodawcy, zaskarżone przepisy przewidują "niedozwoloną barierę" zakresu kontroli sądowej. Nie zapewniają pelnej kontroli sądowej orzeczeń sądów dyscyplinarnych, zwlaszcza zapadlych w drugiej instancji. Rzecznik podkreślil, że zaskarżonym przepisom zarzuca nie tyle zamykanie drogi sądowej (art. 77 ust. 2 Konstytucji), co brak odpowiedniej procedury sądowej zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji. W ocenie Rzecznika, prawa do sądu nie należy jednak lączyć z zasadą dwuinstancyjności postępowania, gdyż nie wynika ona z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

   Wnioskodawca podkreślil, że w postępowaniu dyscyplinarnym prawo do sądu pelni szczególną rolę, gdyż postępowanie to ma charakter represyjny. Zdaniem Rzecznika, Sąd Najwyższy, orzekając w trybie kasacji nie jest wladny przeprowadzić ponownej oceny dowodów i na podstawie wlasnej oceny skontrolować dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych. Rzecznik wskazal, że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym kontrolowana jest prawidlowość postępowania, a nie merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. W ocenie wnioskodawcy, zaskarżone regulacje nie gwarantują ukaranym czlonkom samorządu prawa dochodzenia przed sądem faktu niepopelnienia przewinienia dyscyplinarnego oraz bezpodstawności wszczęcia przeciwko nim takiego postępowania. Natomiast w przypadku pokrzywdzonego nie zapewniają możliwości wykazania przed sądem popelnienia przez obwinionego określonego przewinienia dyscyplinarnego, bądź bezpodstawności odmowy wszczęcia lub umorzenia przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego. W konsekwencji - zdaniem wnioskodawcy - zaskarżone przepisy ograniczają zakres drogi sądowej w postępowaniach dyscyplinarnych.

   3

   W ocenie Rzecznika, przewidziane ograniczenia prawa do sądu nie mogą być uznane za dozwolone w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji z uwagi na dotkliwość kar dyscyplinarnych oraz zakres kontroli sądowej nad postępowaniami dyscyplinarnymi dotyczącymi innych grup zawodowych. Wprowadzenie takich ograniczeń prawa do sądu możliwe byloby jedynie w razie kolizji tego prawa z inną normą konstytucyjną poddającą pod ochronę wartości o równym lub nawet większym znaczeniu dla funkcjonowania państwa. W przypadku zaskarżonych przepisów Rzecznik nie znajduje takich wartości, co jego zdaniem przesądza o niezgodności przedmiotu kontroli z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

2. Pismem z 11 czerwca 2010 r. Marszalek Sejmu wniósl o stwierdzenie, że zaskarżone przepisy są zgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

   Zdaniem Marszalka Sejmu, z zasady demokratycznego państwa prawnego wynika, że do wszelkich postępowań o charakterze represyjnym mają zastosowanie gwarancje ustanowione w rozdziale II Konstytucji, w tym prawo do sądu. Nawiązując do orzecznictwa Trybunalu Konstytucyjnego, Marszalek Sejmu wskazal jednak, że w świetle art. 45 ust. 1 Konstytucji odmiennie należy oceniać sytuację jednostki, której sprawa prowadzona jest przed sądem od początku do końca, od sytuacji jednostki, która żąda jedynie sądowej kontroli prawidlowości decyzji wydanej w jej sprawie przez organ niesądowy. W tym ostatnim wypadku zakres konstytucyjnych gwarancji przyslugujących jednostce ulega zasadniczym ograniczeniom. Ponadto z uwagi na deontologię postępowania dyscyplinarnego, nie powinno ulegać wątpliwości, że w świetle Konstytucji dopuszczalne, a nawet nieuniknione, jest takie uksztaltowanie modelu postępowania dyscyplinarnego, który przewiduje odstępstwa od standardów obowiązujących w postępowaniu karnym sensu stricto.

   W ocenie Marszalka Sejmu, zaskarżone przepisy nie powodują nadmiernego zawężenia podstaw kasacyjnych w postępowaniu kontrolnym przed Sądem Najwyższym. Skoro przyjęty w kodeksie postępowania karnego model kontroli kasacyjnej umożliwia rzetelną i efektywną weryfikację zaskarżonych orzeczeń, to tym bardziej możliwe jest to w przypadku kasacji od orzeczeń sądów dyscyplinarnych, której zakres jest szerszy. Marszalek Sejmu wskazal, że zaskarżone regulacje są wolne od wad, którymi obarczone byly wcześniejsze rozwiązania dotyczące kontroli orzeczeń sądów dyscyplinarnych. Po pierwsze, nie zawierają niezasadnych ograniczeń podmiotowych w zakresie prawa do wniesienia kasacji, które w każdym wypadku przysluguje obwinionemu. Po drugie, zaskarżone przepisy nie przewidują nadmiernych ograniczeń przedmiotowych, na przyklad dopuszczających zaskarżanie tylko orzeczeń przewidujących najsurowsze kary dyscyplinarne. Zdaniem Marszalka Sejmu, zakwestionowane przepisy nie naruszają istoty prawa do sądu, gdyż kontrola kasacyjna nie pozbawia Sądu Najwyższego możliwości oceny prawidlowości dzialania organów dyscyplinarnych i uchylenia wadliwego orzeczenia.

   Marszalek Sejmu uznal, że przewidziane przez zakwestionowane przepisy ograniczenia konstytucyjnego prawa do sądu nie budzą wątpliwości z punktu widzenia zasady proporcjonalności wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ustanowienie tych ograniczeń jest konieczne w państwie demokratycznym dla zapewnienia porządku publicznego w aspekcie związanym z pozycją ustrojową samorządów zawodowych, które sprawują pieczę nad należytym wykonywaniem zawodów zaufania publicznego w graniach interesu publicznego i dla jego ochrony (art. 17 ust. 1 Konstytucji). Odpowiedzialność dyscyplinarna pozostaje w bezpośrednim związku z ideą samorządności zawodowej. Sądownictwo dyscyplinarne zapewnia czlonkom korporacji prawniczych niezbędną swobodę i niezależność przy wykonywaniu zawodu. W konsekwencji - w

   4

   ocenie Marszalka Sejmu - uprawnienia nadzorcze wobec samorządu zawodowego nie mogą być nadmierne.

   Marszalek Sejmu wskazal również, iż zbyt szeroki zakres kontroli sądowej móglby pozostawać w opozycji do idealu sprawności i szybkości prowadzonego postępowania. Problem ten nabralby realnych ksztaltów gdyby Sąd Najwyższy posiadal uprawnienia sądu orzekającego co do meritum i byl wladny we wlasnym zakresie prowadzić postępowanie w kierunku ustalenia odpowiedzialności obwinionego za przewinienie dyscyplinarne.

3. Pismem z 22 czerwca 2010 r. Prokurator Generalny wniósl o stwierdzenie, że zaskarżone przepisy są zgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

   W ocenie Prokuratora Generalnego, sposób sformulowania przez wnioskodawcę przedmiotu kontroli w pierwszej kolejności implikuje konieczność zbadania, czy kasacja jako instrument sądowej kontroli orzeczenia sądu dyscyplinarnego drugiej instancji czyni zadość wymaganiom stawianym przez art. 45 ust. 1 Konstytucji. Dopiero w...