Wyrok nº Z.U. 2012 / 7A / 85 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), July 27, 2012

• Judge: Wojciech Hermeliński
• Resolution Date: July 27, 2012
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

85/7/A/2012

WYROK

z dnia 27 lipca 2012 r.

Sygn. akt P 8/12*

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Stanislaw Rymar - przewodniczący

Zbigniew Cieślak

Maria Gintowt-Jankowicz

Miroslaw Granat

Wojciech Hermeliński - sprawozdawca,

protokolant: Krzysztof Zalecki,

po rozpoznaniu, z udzialem sądów przedstawiających pytania prawne oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 27 lipca 2012 r., pytań prawnych Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie:

czy art. 491 zdanie drugie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spóldzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116,

ze zm.) jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

o r z e k a:

Art. 491 zdanie drugie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spóldzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, z 2004 r. Nr 19, poz. 177 i Nr 63, poz. 591, z 2005 r. Nr 72, poz. 643, Nr 122, poz. 1024, Nr 167, poz. 1398 i Nr 260, poz. 2184, z 2006 r. Nr 165, poz. 1180, z 2007 r. Nr 125, poz. 873, z 2008 r. Nr 235, poz. 1617, z 2009 r. Nr 65, poz. 545, Nr 117, poz. 988, Nr 202, poz. 1550 i Nr 223, poz. 1779, z 2010

r. Nr 207, poz. 1373 oraz z 2011 r. Nr 201, poz. 1180)

- w brzmieniu obowiązującym od 31 lipca 2007 r. do 29 grudnia 2009 r.,

nadanym przez art. 1 pkt 38 ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spóldzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 873, z 2008 r. Nr 235, poz. 1617 oraz z 2009 r. Nr 117, poz. 988 i Nr 223, poz. 1779), oraz

- w brzmieniu obowiązującym od 30 grudnia 2009 r., nadanym przez art. 1 pkt 6 ustawy z dnia 18 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy o spóldzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 223, poz. 1779), obciążając pozwaną spóldzielnię mieszkaniową kosztami procesu niezależnie od wyniku postępowania, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponadto p o s t a n a w i a:

* Sentencja zostala ogloszona dnia 3 sierpnia 2012 r. w Dz. U. z 2012 r. poz. 888.

2

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie w pozostalym zakresie.

UZASADNIENIE

I

1. Zgodnie z art. 491 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spóldzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.; dalej: ustawa o spóldzielniach mieszkaniowych) osoba uprawniona do żądania ustanowienia prawa odrębnej wlasności lokalu może - w razie bezczynności spóldzielni - wystąpić do sądu z powództwem na podstawie art. 64 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) w związku z art. 1047 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964

   r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.). Zdanie drugie tego przepisu w następujący sposób reguluje koszty tego postępowania:

   - od 31 lipca 2007 r. do 29 grudnia 2009 r.: "Pozew wolny jest od oplaty sądowej, zaś koszty postępowania sądowego pokrywa spóldzielnia" (dalej: brzmienie pierwotne);

   - od 30 grudnia 2009 r. do chwili obecnej: "Koszty sądowe oraz koszty zastępstwa procesowego pokrywa spóldzielnia" (dalej: brzmienie znowelizowane, nadane przez art. 1 pkt 6 ustawy z dnia 18 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy o spóldzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 223, poz. 1779; dalej: ustawa nowelizująca).

2. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, II Wydzial Cywilny (dalej: sąd pytający) na podstawie postanowień z:

   - 14 grudnia 2011 r., w odniesieniu do sprawy o sygn. akt II C 830/08 (data wplywu do Trybunalu Konstytucyjnego: 16 stycznia 2012 r.) oraz

   - 16 lutego 2012 r., w odniesieniu do sprawy o sygn. akt II C 402/11 (data wplywu do Trybunalu Konstytucyjnego: 21 lutego 2012 r.)

   zwrócil się do Trybunalu Konstytucyjnego z pytaniami prawnymi, czy art. 491

   zdanie drugie ustawy o spóldzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. Braki formalne tego drugiego postanowienia zostaly uzupelnione w piśmie z 29 lutego 2012 r. (data wplywu do Trybunalu Konstytucyjnego: 5 marca 2012 r.).

   Ze względu na tożsamość przedmiotu wskazanych pytań prawnych 12 marca 2012

   r. Prezes Trybunalu Konstytucyjnego zarządzil lączne rozpoznanie obydwu spraw pod wspólną sygnaturą akt P 8/12.

   2.1. Pytanie prawne w sprawie o sygn. akt II C 830/08 zostalo wniesione w związku z następującym stanem faktycznym:

   W pozwie z 30 grudnia 2006 r. (data wplywu do sądu pytającego: 3 stycznia 2007

   r.) powodowie wnieśli o wydanie przez sąd zastępczego oświadczenia woli o ustanowieniu na ich rzecz odrębnej wlasności lokalu mieszkalnego i miejsca postojowego w związku z bezczynnością spóldzielni mieszkaniowej, której byli czlonkami. W odpowiedzi na pozew z 24 maja 2007 r. syndyk masy upadlościowej spóldzielni mieszkaniowej wniósl m.in. o oddalenie powództwa z powodu niewplacenia przez powodów calości wymaganego

   3

   wkladu budowlanego i zasądzenie od powodów kosztów procesu na rzecz pozwanej. Z dolączonych do pytania prawnego pięciu tomów akt sądowych wynika, że równolegle do sprawy rozpatrywanej przez sąd pytający toczylo się kilka odrębnych postępowań sądowych, mających wplyw na jej wynik, które dotyczyly m.in. ustalenia udzialów w nieruchomości wspólnej i rozliczenia budowy, zaplaty wkladu budowlanego oraz upadlości spóldzielni mieszkaniowej. W toku dalszego postępowania syndyk masy upadlościowej spóldzielni wyrazil gotowość przystąpienia do aktu notarialnego pod warunkiem uregulowania przez powodów należności wobec spóldzielni (już nie z tytulu wykladu budowlanego, lecz czynszu i oplat eksploatacyjnych), których zasadność zostala potwierdzona nakazem zaplaty z 22 lutego 2011 r. Powodowie podtrzymali swoje stanowisko.

   Stan faktyczny w sprawie o sygn. akt II C 402/11 przedstawial się następująco. Powodowie 3 listopada 2010 r. wnieśli pozew przeciwko spóldzielni mieszkaniowej o ustanowienie odrębnej wlasności lokalu wraz z miejscem postojowym i udzialem w nieruchomości wspólnej oraz o zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania. Podnieśli, że (mimo ich wniosku o zawarcie umowy przeniesienia wlasności) spóldzielnia nie podejmowala uchwal zmierzających do przystąpienia do podpisania niezbędnych aktów notarialnych. W odpowiedzi na pozew z 22 września 2011

   r. spóldzielnia wniosla o oddalenie powództwa w calości i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania. Wskazala, że procedura ustanawiania odrębnych wlasności lokalu przedlużala się z przyczyn niezależnych od spóldzielni (z inicjatywy jej czlonków spóldzielnia podjęla bowiem starania o przypisanie do wyodrębnianych lokali także wlasności polowy sąsiedniej niezabudowanej dzialki, tzw. lasku), pozew byl więc przedwczesny i jako taki bezzasadny. W piśmie procesowym z 18 grudnia 2011 r. powodowie cofnęli pozew, gdyż pozwana spóldzielnia zawiadomila ich, że przystępuje do ustanowienia odrębnej wlasności lokalu, oraz wnieśli o zasądzenie od pozwanej kosztów zastępstwa procesowego zgodnie z art. 491 zdanie drugie ustawy o spóldzielniach mieszkaniowych. Umowa o przeniesienie wlasności nieruchomości między pozwaną i powodami zostala podpisana 16 stycznia 2012 r. Na rozprawie 2 lutego 2012 r. pozwana wyrazila zgodę na cofniecie pozwu i wniosla o oddalenie żądania powodów o zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu, ponieważ nieuwzględnienie żądania przed wniesieniem pozwu "nie wynikalo z okoliczności obciążających pozwaną".

   2.2. Uzasadnienie powyższych pytań prawnych, sporządzone przez sąd pytający w tym samym skladzie, jest tożsame, mimo że odnosi się do dwóch różnych wersji art. 491

   zdanie drugie ustawy o spóldzielniach mieszkaniowych. Zostanie ono przedstawione lącznie.

   Sąd pytający podkreślil, że zakwestionowany przepis wprowadza wyjątek od ogólnych zasad ponoszenia kosztów procesu przez stronę przegrywającą postępowanie cywilne. Na mocy art. 541 ustawy o spóldzielniach mieszkaniowych przewidziane w nim zasady mają zastosowanie nie tylko do spóldzielni, lecz także do syndyka masy upadlości spóldzielni (potwierdzil to Sąd Najwyższy w uchwale z 27 czerwca 2008 r., sygn. akt III CZP 4/08, Lex nr 393799).

   W ocenie sądu pytającego, art. 491 zdanie drugie ustawy o spóldzielniach mieszkaniowych powoduje "zwolnienie strony inicjującej postępowanie sądowe z obowiązku wniesienia oplaty od pozwu z jednoczesnym obciążeniem strony pozwanej obowiązkiem uiszczenia tej oplaty i pozostalych kosztów towarzyszących postępowaniu sądowemu w każdej sprawie, niezależnie od jej wyniku". Nawet w wypadku oczywistej niezasadności roszczenia, kosztami zostaje obciążona strona, która nie zainicjowala postępowania sądowego, a w dodatku wygrala sprawę.

   4

   Sąd pytający, powolując się na dotychczasowe orzecznictwo Trybunalu Konstytucyjnego, stwierdzil, że takie zasady rozliczania kosztów procesu nie spelniają wymagań wynikających z art. 2 (zasada demokratycznego państwa prawa), art. 32 ust. 1 (zasada równości wobec prawa) i art. 45 ust. 1 Konstytucji. Podkreślil, że cechą relewantną, uzasadniającą rozstrzygnięcie o kosztach postępowania, powinien być wynik sprawy.

   2.3. Odnosząc się do przeslanki funkcjonalnej pytania prawnego, sąd pytający w sprawie o sygn. akt II C 830/08 wskazal, że orzeczenie Trybunalu Konstytucyjnego będzie mialo wplyw na toczące się przed tym sądem postępowanie. Stwierdzenie niekonstytucyjności art. 491 zdanie drugie ustawy o spóldzielniach mieszkaniowych spowoduje, że nie zaistnieją przeslanki zwrotu przez Skarb Państwa na rzecz powodów uiszczonej przez nich oplaty od pozwu, a "przede wszystkim" umożliwi nalożenie na pozwanego obowiązku zwrotu kosztów procesu na rzecz powodów wylącznie w przypadku przegrania procesu przez tę stronę. Natomiast wygranie sprawy przez stronę pozwaną...