Postanowienie nº Z.U. 2012 / 7A / 88 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), July 10, 2012

• Judge: Slawomira Wronkowska-Jaśkiewicz
• Resolution Date: July 10, 2012
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

88/7/A/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 10 lipca 2012 r.

Sygn. akt SK 25/10

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Miroslaw Granat - przewodniczący

Wojciech Hermeliński

Adam Jamróz

Teresa Liszcz

Slawomira Wronkowska-Jaśkiewicz - sprawozdawca,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 lipca 2012 r., skargi konstytucyjnej Beaty Sawickiej o zbadanie zgodności:

art. 156 § 4 zdanie drugie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) oraz § 10 ust.

3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r.

w sprawie sposobu postępowania z protokolami przesluchań i innymi dokumentami lub przedmiotami, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy państwowej, slużbowej albo związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (Dz. U. Nr 108, poz. 1023, ze

zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 2 oraz art. 32 ust. 1 w związku z

art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

umorzyć postępowanie.

UZASADNIENIE

I

1. W skardze konstytucyjnej z 9 sierpnia 2010 r. Beata Sawicka (dalej: skarżąca) wniosla o stwierdzenie, że art. 156 § 4 zdanie drugie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) oraz § 10 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie sposobu postępowania z protokolami przesluchań i innymi dokumentami lub przedmiotami, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy państwowej, slużbowej albo związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (Dz. U. Nr 108, poz. 1023, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 2003 r.) są niezgodne z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 2 oraz art. 32 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

   1.1. Skarga konstytucyjna zostala wniesiona na tle następującej sprawy: Prokuratura Apelacyjna w Poznaniu skierowala do Sądu Okręgowego w Gdańsku akt oskarżenia m.in. przeciwko skarżącej o przestępstwo z art. 230 § 1 i art. 228 § 3 w związku z art. 11 § 2 w związku z art. 12 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.). W sklad materialu dowodowego stanowiącego podstawę oskarżenia wchodzą zeznania dwóch tzw. świadków anonimowych oraz materialy wytworzone przez Centralne Biuro Antykorupcyjne, objęte klauzulą niejawności.

   2

   Już w toku postępowania przygotowawczego obrońcy skarżącej występowali z wnioskiem o umożliwienie nieskrępowanego dostępu do materialów niejawnych będących częścią materialu dowodowego. W piśmie z 27 czerwca 2008 r. prokurator prowadzący śledztwo, powolując się na § 10 ust. 3 rozporządzenia z 2003 r., wskazal, iż nie istnieje możliwość wyrażenia zgody na sporządzanie przez obrońców notatek z przeglądu akt oraz dokumentów oznaczonych klauzulą tajności, a także na sporządzanie odpisów oraz kserokopii tych materialów.

   Na etapie postępowania jurysdykcyjnego, najpierw - jak podano w skardze konstytucyjnej - przewodniczący skladu orzekającego, ustosunkowując się do wniosku obrońców skarżącej z 3 grudnia 2009 r. o umożliwienie im sporządzania notatek i kserokopii z materialów niejawnych, zarządzeniem z 14 stycznia 2010 r. - na podstawie § 10 ust. 3 rozporządzenia z 2003 r. - odmówil uwzględnienia takiego wniosku. Następnie podczas rozprawy 17 maja 2010 r. obrońca skarżącej ponownie wystąpil z wnioskiem o umożliwienie sporządzania mu notatek i kserokopii z materialów niejawnych i o umożliwienie sporządzania notatek w trakcie rozpraw odbywających się z wylączeniem jawności. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 17 maja 2010 r. odmówil uwzględnienia wniosku, ponieważ "przepisy szczególne dotyczące ochrony tajemnicy państwowej nie przewidują możliwości czynienia jakichkolwiek notatek z przebiegu rozprawy".

   1.2. Skarżąca stwierdzila, że art. 156 § 4 zdanie drugie k.p.k. oraz § 10 ust. 3 rozporządzenia z 2003 r. wprowadzają nieproporcjonalne ograniczenia w dostępie do materialu dowodowego, przez co naruszają prawo oskarżonego do sprawiedliwego i rzetelnego procesu karnego, opartego o zasadę kontradyktoryjności i wynikającą z niej zasadę równości broni.

   Paragraf 10 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 2003 r. przewiduje, że dokumenty, akta lub przedmioty oznaczone klauzulą tajności udostępniane są m.in. stronom i obrońcom jedynie na zarządzenie prezesa sądu, przed uprawomocnieniem się wyroku - na zarządzenie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym - na zarządzenie kierownika wlaściwej jednostki organizacyjnej prokuratury. Zgodnie z § 10 ust. 3 rozporządzenia z 2003 r. sporządzanie kopii, odpisów, wyciągów i notatek z dokumentów oraz akt oznaczonych klauzulą tajności jest niedopuszczalne.

   Zdaniem skarżącej w każdej sprawie karnej, oceniając naruszenie prawa do obrony, należy uwzględnić praktyczną możliwość realizacji tego prawa. W jej sprawie duża część materialu dowodowego objęta jest tajemnicą państwową i liczy kilka tysięcy stron. Niemożliwe jest zatem poprawne dokonanie analizy informacji w nich zawartych bez sporządzania notatek lub kserokopii. Dodala przy tym, że w czasie postępowania przygotowawczego akta postępowania przechowywane byly w kancelarii tajnej, która mieścila się w siedzibie prokuratury prowadzącej postępowanie. Prokurator, w przeciwieństwie do obrońcy skarżącej, mial zatem nieograniczony dostęp do akt. Podobne dysproporcje między sytuacją oskarżonego i jego obrońcy a sytuacją oskarżyciela publicznego istnieją także na etapie postępowania sądowego (art. 158 § 1 k.p.k. i § 15 ust. 1 rozporządzenia z 2003 r.). Oczywiste jest, że kancelaria tajna nie może mieścić się w innym budynku niż budynek sądu lub prokuratury, ale powinny istnieć inne instrumenty pozwalające na zniesienie wskazanych różnic, jak np. możliwość sporządzenia notatek lub kserokopii z tych akt przez oskarżonego lub jego obrońcę.

   Skarżąca zauważyla, że informacja zawarta w dokumentach z klauzulą tajności powinna być chroniona przed ujawnieniem jej osobom nieuprawnionym. Skoro jednak oskarżony i obrońca mają dostęp do akt postępowania - w tym akt niejawnych - to nie są podmiotami nieuprawnionymi; przedmiot ochrony jest wobec nich "nieaktualny".

   3

   Skarżąca stwierdzila nadto, że zakazy przewidziane przez zakwestionowane przepisy mają nieproporcjonalny charakter. Brak jest jakiegokolwiek uzasadnienia, by utrzymywać niejawny charakter akt w sytuacji, w której staly się one materialem dowodowym w postępowaniu karnym. Skarżąca podkreślila, że w jej sprawie utrzymywanie niejawności materialów bylo nieuzasadnione, ponieważ ich część zostala ujawniona opinii publicznej podczas konferencji prasowej szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego.

   W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej przywolano też orzecznictwo Europejskiego Trybunalu Praw Czlowieka dotyczące dostępu do informacji niejawnych w postępowaniu lustracyjnym.

2. Sejm, w piśmie swego Marszalka z 13 maja 2011 r., powolując art. 27 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK) wskazal, że nie jest organem, który wydal zakwestionowane w skardze konstytucyjnej rozporządzenie i zaznaczyl, że przedmiotem jego stanowiska są tylko kwestie związane z tą częścią skargi, która dotyczy przepisu ustawy, tj. art. 156 § 4 zdanie drugie k.p.k. Sejm stwierdzil, że postępowanie przed Trybunalem Konstytucyjnym w zakresie dotyczącym wskazanego przepisu ustawy powinno zostać umorzone na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

   Zdaniem Sejmu przedstawione w skardze zarzuty wraz z ich uzasadnieniem są nieadekwatne do treści normatywnej zaskarżonego art. 156 § 4 zdanie drugie k.p.k. Z przepisu tego wynika jedynie, że jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia tajemnicy państwowej (w aktualnym stanie prawnym chodzi o niebezpieczeństwo ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne"), nie wydaje się uwierzytelnionych odpisów i kserokopii z akt sprawy, chyba że ustawa stanowi inaczej. Przy czym ustawa stanowi inaczej w wypadkach określonych w art. 128 § 1, art. 156 § 5 i art. 157 § 1 k.p.k. Skarżąca wskazala wprawdzie na pozbawienie jej (jako oskarżonej) i obrońców prawa do uzyskania odpisów i kserokopii, lącząc to jednak ogólnie z dotykającymi ją utrudnieniami w toczącym się postępowaniu sądowym.

   Sejm zaznaczyl, że we wskazanym jako ostateczne orzeczeniu o wolnościach lub prawach skarżącej (postanowieniu Sądu Okręgowego w Warszawie z 17 maja 2010 r.) kwestia ta w ogóle nie byla analizowana, a tym bardziej rozstrzygana. Odniesiono się w nim wylącznie do kwestii sporządzania notatek z przebiegu rozprawy. Zdaniem Sejmu, art. 156 § 4 zdanie drugie k.p.k. nie byl zatem podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia o konstytucyjnych wolnościach lub prawach skarżącej, co jest przeslanką do umorzenia postępowania.

   Sejm stwierdzil nadto, że wskazywane przez skarżącą ograniczenia wynikają z przepisów rozporządzenia z 2003 r., przy czym nie tylko z kwestionowanego przez skarżącą § 10 ust. 3 lecz również z innych zawartych tam regulacji, zwlaszcza z § 9 ust. 1 i § 10 ust. 2.

3. Minister Sprawiedliwości w piśmie z 2 marca 2011 r. wniósl o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia. Na wypadek nieuwzględnienia takiego wniosku, zająl stanowisko, że art. 156 § 4 zdanie drugie k.p.k. oraz § 10 ust. 3 rozporządzenia z 2003 r. są zgodne z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 32 ust. 1 oraz z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

   Minister Sprawiedliwości zwrócil uwagę, że ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1228; dalej: ustawa o ochronie informacji niejawnych z 2010 r.) znowelizowala zarówno art. 156 § 4 k.p.k., jak i art. 181

   4

   § 2 k.p.k., w którym upoważniono Ministra Sprawiedliwości do wydania zaskarżonego rozporządzenia. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości nowelizacja ta nie powoduje utraty mocy obowiązującej rozporządzenia z 2003 r., gdyż jej istota polega na zastąpieniu pojęć "tajemnica państwowa" i "tajemnica slużbowa" zbiorczym pojęciem "informacje...