Wyrok nº Z.U. 2012 / 7A / 77 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), July 10, 2012

• Judge: Malgorzata Pyziak-Szafnicka
• Resolution Date: July 10, 2012
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

77/7/A/2012

WYROK

z dnia 10 lipca 2012 r.

Sygn. akt P 15/12*

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Adam Jamróz - przewodniczący

Maria Gintowt-Jankowicz

Wojciech Hermeliński

Marek Kotlinowski

Malgorzata Pyziak-Szafnicka - sprawozdawca,

protokolant: Grażyna Szalygo,

po rozpoznaniu, z udzialem sądu przedstawiającego pytanie prawne oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 10 lipca 2012 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu:

czy art. 76 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o

księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361,

ze zm.), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o

zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych

innych ustaw (Dz. U. Nr 131, poz. 1075), jest zgodny z art. 64 ust. 1 i

3 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 w

związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz art. 1 Protokolu nr 1 do Konwencji o ochronie praw czlowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu w dniu 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr

36, poz. 175, ze zm.),

Art. 76 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 i Nr 125, poz. 1368, z 2002 r. Nr 169, poz. 1387, z 2003 r. Nr 42, poz. 363, z 2004 r. Nr 172, poz. 1804, z 2008 r. Nr 116, poz. 731, z 2009 r. Nr 131, poz. 1075 oraz z 2011 r. Nr 230, poz. 1370) jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 21 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz jest zgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Ponadto p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie w pozostalym zakresie ze względu na zbędność wydania

* Sentencja zostala ogloszona dnia 19 lipca 2012 r. w Dz. U. z 2012 r. poz. 827.

o r z e k a:

2

UZASADNIENIE

I

1. Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu (dalej: sąd), postanowieniem z 13 lutego 2012 r., sygn. akt XII Ns 104/11, wystąpil do Trybunalu Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 76 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361, ze zm.; dalej: u.k.w.h.), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 131, poz. 1075), jest zgodny z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz art. 1 Protokolu nr 1 do Konwencji o ochronie praw czlowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu w dniu 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175, ze zm.; dalej: Protokól).

   Wątpliwości sądu co do konstytucyjności wyżej wskazanego przepisu pojawily się na tle następującego stanu faktycznego i prawnego.

   Wspólwlaściciele nieruchomości gruntowej, zabudowanej wielorodzinnym budynkiem mieszkalnym, wystąpili z wnioskiem o częściowe zniesienie wspólwlasności przez wydzielenie osiemnastu samodzielnych lokali mieszkalnych oraz jednego lokalu użytkowego (garażu) i przyznanie ich na wylączną wlasność poszczególnym wspólwlaścicielom. Zgodnie z treścią dzialu IV księgi wieczystej, prowadzonej dla nieruchomości wspólnej, udzialy trzech wspólwlaścicieli obciążone są hipotekami przymusowymi.

   Wnioskodawcy wystąpili o bezobciążeniowe wydzielenie lokali na rzecz tych osób, których udzialy w nieruchomości wspólnej są wolne od obciążeń, z pozostawieniem hipotek w dziale IV księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości gruntowej na udzialach dotychczasowych dlużników rzeczowych wpisanych do tejże księgi, jeżeli na rzecz któregoś z nich nie zostanie ustanowiona odrębna wlasność lokalu. Wierzyciele, wezwani do udzialu w sprawie w charakterze uczestników postępowania, nie wyrazili na to zgody.

   Art. 76 ust. 1 zdanie drugie u.k.w.h. stanowi, że: "Hipoteka na części ulamkowej nieruchomości obciąża w tym samym zakresie części ulamkowe wszystkich nieruchomości utworzonych przez podzial". Sąd wskazal, że z mocy tego przepisu każdy z lokali, wyodrębnionych orzeczeniem znoszącym wspólwlasność, zostanie obciążony:

   - trzema hipotekami przymusowymi kaucyjnymi lącznymi na udzialach: 1610/10 000, 517/10 000 i 581/10 000 - każda do kwoty 560 000 zl na rzecz Prokuratury Apelacyjnej w Poznaniu,

   - dwiema hipotekami przymusowymi zwyklymi lącznymi na udziale 1610/10 000 w kwotach po 14 917,60 zl i 7116,60 zl na rzecz Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego Poznań-Jeżyce w Poznaniu.

   Powstanie wówczas hipoteka lączna na wcześniej obciążonych udzialach w nieruchomości wspólnej, należących do wspólwlaścicieli, którzy nie żądają wydzielenia na ich rzecz lokali, oraz na udzialach we wszystkich nowo powstających nieruchomościach lokalowych. Przedmiot pierwotnego obciążenia hipotecznego pozostanie nadal obciążony, ale wierzyciel uzyska ponadto zabezpieczenie na nieruchomościach utworzonych przez podzial.

   Zdaniem sądu, unormowanie przyjęte w art. 76 ust. 1 zdanie drugie u.k.w.h. jest

   wyroku.

   3

   niezgodne z art. 64 ust. 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, gdyż godzi w istotę wspólwlasności w częściach ulamkowych i naruszenie to nie znajduje wystarczającego uzasadnienia z punktu widzenia zasady proporcjonalności (zakazu nadmiernej ingerencji). Po pierwsze, niweczy gwarancję dla wspólwlaściciela, że obciążenie należącego do niego prawa jest zależne wylącznie od jego woli i nie może być wynikiem dzialań innych osób. Po drugie, otwierając możliwość obciążenia hipoteką wszystkich nieruchomości powstających z podzialu nieruchomości macierzystej w określonym ulamku decyzją jednego wspólwlaściciela, podważa zasady wladztwa nad rzeczą wspólną, czym uchybia także art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

   Zdaniem sądu, mimo że ustawodawca byl zmuszony rozstrzygnąć dylemat, jak wyważyć ochronę interesów wierzyciela, dlużnika i osób trzecich, wybrane rozwiązanie jest nie do przyjęcia. Uprzywilejowuje ono wierzyciela hipotecznego kosztem osób trzecich, których zgoda nie byla wymagana do ustanowienia hipoteki i które nie byly uczestnikami postępowania o jej wpis. Groźba powstania hipoteki lącznej faktycznie ogranicza swobodę rozporządzania przedmiotem wlasności przez wspólwlaścicieli, w szczególności odbiera im de facto możliwość zniesienia wspólwlasności w każdym czasie, a tym samym pozbawia ich jednego z podstawowych uprawnień, skladających się na treść przyslugującego im prawa. Wspólwlaściciele, których udzialy przed podzialem byly wolne od obciążeń, są pozbawieni konstytucyjnej ochrony realizacji ich prawa majątkowego do żądania zniesienia wspólwlasności w dowolnie wybranym momencie wobec groźby "wciągnięcia" ich w stosunek hipoteczny, na którego powstanie nie mieli wplywu, wskutek obciążenia ulamkowej części nieruchomości otrzymanych w wyniku podzialu. W opinii sądu, system splat i doplat nie chroni w wystarczającym stopniu ich interesów, ponieważ odpowiednia rekompensata pieniężna jest niemożliwa do ścislego wyliczenia.

   Sąd podniósl ponadto, że kwestionowany przepis może prowadzić do powstania nadzabezpieczenia po stronie wierzyciela, co dobrze ilustruje zreferowana sprawa. Unormowanie uprzywilejowuje ponadto tych wspólwlaścicieli, których udzialy są obciążone, redukując ryzyko pozbawienia ich prawa wlasności na skutek egzekucji. Sytuacja może więc prowokować zawieranie nieuczciwych porozumień między dlużnikami i wierzycielami co do sposobu realizacji ich praw.

   W opinii sądu, w odniesieniu do hipotek przymusowych niekonstytucyjność art. 76 ust. 1 zdanie drugie u.k.w.h. przejawia się również w innych aspektach. Hipoteki te pelnią funkcję szczególnego środka egzekucji, zabezpieczając realizację wierzytelności stwierdzonej tytulem wykonawczym, wystawionym przeciwko określonemu podmiotowi. Powstanie hipoteki przymusowej wobec osoby niebędącej dlużnikiem wedlug treści tytulu winno być zatem obwarowane dodatkowymi rygorami, a nie stanowić jedynie proste następstwo podzialu nieruchomości. Sąd zwrócil ponadto uwagę na szczególnie niekorzystną sytuację wspólwlaściciela, którego udzial w wyniku podzialu nieruchomości zostanie obciążony hipoteką przymusową, ustanowioną na zabezpieczenie kar finansowych w związku z toczącym się postępowaniem karnym przeciwko innemu wspólwlaścicielowi. Tego rodzaju cudzego dlugu nie można bowiem splacić, by w ten sposób doprowadzić do wygaśnięcia hipoteki. Dzialanie takie, zdaniem sądu, mogloby wypelnić znamiona przestępstwa z art. 239 § 1 kodeksu karnego albo wykroczenia z art. 57 § 1 kodeksu wykroczeń.

   W ocenie sądu, dla kwestionowanego uregulowania można wypracować sensowną alternatywę. Jednak żadne z już istniejących unormowań takiej alternatywy nie stanowi i nie pozwala uznać art. 76 ust. 1 zdanie drugie u.k.w.h. za zgodny z Konstytucją. Rozwiązania przewidziane w art. 76 ust. 4 i art. 68 ust. 2 u.k.w.h., choć mogą być zastosowane w celu polepszenia sytuacji wspólwlaścicieli, którzy nie byli przed podzialem nieruchomości dlużnikami rzeczowymi, nie dają podstaw do calkowitego zwolnienia nowo

   4

   powstalych nieruchomości spod obciążenia. Instytucje te mogą jedynie niwelować skutki niekonstytucyjnego naruszenia prawa wlasności, nie chronią jednak przed samym naruszeniem.

   Uzasadniając zarzut niezgodności kwestionowanej regulacji z art. 1 Protokolu, sąd wskazal, że art. 76 ust. 1 zdanie drugie u.k.w.h. stoi w sprzeczności z obowiązkiem zagwarantowania przez państwo poszanowania mienia, w tym m.in. zapewnienia możliwości niezaklóconego korzystania z niego; narusza także prawo do ochrony wlasności. Ingerencja w prawo wlasności wspólwlaściciela udzialu, nieobciążonego przed podzialem hipoteką, nie...