Wyrok nº Z.U. 2012 / 7A / 84 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), July 26, 2012

• Judge: Marek Zubik
• Resolution Date: July 26, 2012
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

84/7/A/2012

WYROK

z dnia 26 lipca 2012 r.

Sygn. akt P 8/11*

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Andrzej Wróbel - przewodniczący

Zbigniew Cieślak

Malgorzata Pyziak-Szafnicka

Stanislaw Rymar

Marek Zubik - sprawozdawca,

protokolant: Grażyna Szalygo,

po rozpoznaniu, z udzialem Sejmu oraz Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 26 lipca 2012 r., polączonych pytań prawnych:

1) Sądu Okręgowego w Szczecinie, czy art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za dzialalność na rzecz niepodleglego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149, ze zm.) w zakresie, w jakim określa podmioty uprawnione do wystąpienia z wnioskiem jako "obecnie zamieszkujących na terytorium RP", jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 52 ust. 2 i art. 77 ust. 2 Konstytucji,

2) Sądu Okręgowego w Warszawie, czy art. 8 ust. 2a ustawy powolanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim uzależnia przyznanie uprawnienia do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie osobom represjonowanym przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, dzialające na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, w okresie od dnia 1 stycznia 1944

r. do dnia 31 grudnia 1956 r., za dzialalność na rzecz niepodleglego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej dzialalności, od zamieszkiwania obecnie bądź w chwili śmierci na obecnym terytorium Polski, jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji,

o r z e k a:

Art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za dzialalność na rzecz niepodleglego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149, z 1993 r. Nr 36, poz. 159, z 1995 r. Nr 28, poz. 143, z 1998 r. Nr 97, poz. 604, z 2002 r. Nr 240, poz. 2055, z 2004 r. Nr 273, poz. 2703, z 2007 r. Nr 191, poz. 1372, z 2009 r. Nr 14, poz. 74 oraz z 2011 r. Nr 53, poz. 277) w zakresie, w jakim nakazuje sądowi rozpoznającemu wniosek ocenić istnienie aktualnej więzi wnioskodawcy z Państwem Polskim przez spelnienie przeslanki

* Sentencja zostala ogloszona dnia 3 sierpnia 2012 r. w Dz. U. z 2012 r. poz. 887.

2

zamieszkiwania wnioskodawcy obecnie w Polsce, jest zgodny z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 77 ust. 2 i art. 52 ust. 2 Konstytucji.

UZASADNIENIE

I

1. Sąd Okręgowy w Szczecinie, na podstawie postanowienia z 13 stycznia 2011 r. (sygn. akt II Ko 48/10), postawil Trybunalowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, czy art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za dzialalność na rzecz niepodleglego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149, ze zm.; dalej: ustawa lutowa) w zakresie, w jakim określa podmioty uprawnione do wystąpienia z wnioskiem jako "obecnie zamieszkujących na terytorium RP", jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 52 ust. 2 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

   Sąd Okręgowy w Warszawie, na podstawie postanowienia z 8 marca 2012 r., postawil Trybunalowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, czy art. 8 ust. 2a ustawy lutowej w zakresie, w jakim uzależnia przyznanie uprawnienia do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie osobom represjonowanym przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, dzialające na obecnym terytorium Polski w okresie od 1 lipca 1944 r. do 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, w okresie od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1956 r., za dzialalność na rzecz niepodleglego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej dzialalności, od zamieszkiwania obecnie bądź w chwili śmierci na obecnym terytorium Polski, jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

   Zarządzeniem Prezesa Trybunalu Konstytucyjnego z 20 kwietnia 2012 r., oba przedstawione pytania prawne, z uwagi na tożsamość sprawy, zostaly polączone do wspólnego rozpoznania.

   Pytanie prawne Sąd Okręgowego w Szczecinie sformulowano w toku rozpoznania sprawy E. B., który w grudniu 1999 r. wniósl o zasądzenie na jego rzecz kwoty 97 700 zl. tytulem odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności przez organy ścigania ZSRR w okresie od 4 maja 1945 r. do 8 maja 1958 r. oraz o zasądzenie na jego rzecz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w kwocie 293 100 zl. Wnioskodawca podal, że 4 maja 1945 r. zostal aresztowany i osądzony za przynależność do Armii Krajowej przez Trybunal Ludowy Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, który wymierzyl mu karę śmierci. Karę zamieniono następnie na 20 lat katorgi, którą wnioskodawca odbywal w sowieckich lagrach na Syberii. Do Polski wrócil jako repatriant w maju 1958 r. W 1972 r. wyjechal do Szwecji i od tego momentu zamieszkuje na stale za granicą.

   Wyrokiem z 18 listopada 2009 r. (sygn. akt III Ko 153/08) Sąd Okręgowy w Szczecinie oddalil wspomniany wniosek. Sąd uznal, że wnioskodawca nie mógl skutecznie domagać się odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie art. 8 ust. 2a ustawy lutowej, bowiem nie spelnial jednej z przeslanek przewidzianych w tym przepisie. W rezultacie przeprowadzonego postępowania dowodowego sąd stwierdzil, że wnioskodawca nie jest osobą "mieszkającą obecnie w Polsce". Zdaniem sądu, zarówno w momencie zlożenia wniosku w 1999 r., w okresie trwania procesu, jak i w dniu wydania wyroku nie przebywal bowiem w kraju z zamiarem stalego pobytu.

   Wyrokiem z 11 marca 2010 r. (sygn. akt II AKa 18/10) Sąd Apelacyjny w Szczecinie, rozpatrując sprawę na skutek wniesionej apelacji, uchylil zaskarżony wyrok i przekazal sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie. W uzasadnieniu podjętego rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny zwrócil uwagę, że wykladnia

   3

   językowa przeslanki umieszczonej w art. 8 ust. 2a ustawy lutowej - "mieszkającym obecnie bądź w chwili śmierci w Polsce" - nie prowadzi do jednoznacznych rezultatów. Powinna przy tym odnosić się zarówno do faktu zamieszkiwania, jak i uwzględniać wykladnię użytego przez ustawodawcę terminu "obecnie". Zdaniem Sądu Apelacyjnego, rozpatrujący sprawę sąd pierwszej instancji analizując problem zamieszkiwania wnioskodawcy dokonal interpretacji tylko jednego z elementów normy warunkującej uzyskanie odszkodowania. Sąd wskazal przy tym na konieczność uwzględnienia przez sąd pierwszej instancji rezultatów wykladni systemowej i funkcjonalnej, a następnie - biorąc pod uwagę wszystkie argumenty - dokonania ponownie wnikliwej oceny jednego z warunków przewidzianych w art. 8 ust. 2a ustawy lutowej.

   Sąd Okręgowy w Szczecinie rozpatrując ponownie sprawę o odszkodowanie i zadośćuczynienie postanowil skierować pytanie prawne do Trybunalu Konstytucyjnego.

   Pytanie prawne Sądu Okręgowego w Warszawie sformulowano w toku rozpoznania sprawy W. S., która wniosla o zasądzenie na jej rzecz kwoty 200 000 zl. z tytulu represjonowania jej przez radzieckie organy wymiaru sprawiedliwości za dzialalność na rzecz niepodleglego bytu Państwa Polskiego. W toku rozpoznania przedlożonego wniosku sąd ustalil, że wnioskodawczyni należala do oddzialu Armii Krajowej dzialającego na obecnym terytorium Bialorusi, przed II wojną światową leżącym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Po 8 maja 1945 r. wnioskodawczyni kontynuowala walkę o niepodlegly byt Państwa Polskiego, za co 7 maja 1951 r. zostala aresztowana przez wladze radzieckie, a następnie skazana 22 sierpnia 1951 r. przez Trybunal Wojskowy Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego obwodu grodzieńskiego ZSRR na karę 25 lat pozbawienia wolności. Karę odbywala do 10 października 1955 r., kiedy to zostala zwolniona.

   W toku rozpoznawania tej sprawy, sąd ustalil, że miejscem stalego zamieszkania wnioskodawczyni jest Bialoruś. Jakkolwiek posiada ona zarówno obywatelstwo polskie, jak i bialoruskie, jest również zameldowana na pobyt staly w Warszawie oraz dość często przebywa w Polsce, to jednak w świetle wyjaśnień zlożonych przez wnioskodawczynię nie ulega wątpliwości, że jej miejscem zamieszkania, rozumianym jako centrum spraw osobistych i majątkowych jest Bialoruś, gdzie posiada dom, pobiera emeryturę i leczy się. Mając powyższe na uwadze, sąd powziąl wątpliwość, czy art. 8 ust. 2a ustawy lutowej - różnicując uprawnienia obywateli polskich w zakresie dochodzenia roszczeń z tytulu represjonowania przez wprowadzenie kryterium zamieszkania w Polsce - jest zgodny z konstytucyjną zasadą równości. W związku z tym postanowil skierować do Trybunalu Konstytucyjnego pytanie prawne.

   W uzasadnieniu przedstawionych Trybunalowi Konstytucyjnemu pytań prawnych wskazywano, że art. 8 ust. 2a ustawy lutowej, w zakresie w jakim umożliwia wystąpienie z wnioskiem o odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę jedynie osobom "mieszkającym obecnie bądź w chwili śmierci w Polsce", jest niezgodny z zasadą demokratycznego państwa prawnego, zasadą równości wobec prawa, zasadą swobodnego poruszania się oraz zasadą dopuszczalności drogi sądowej. Pytające sądy podkreślaly, że uprawnienia przewidziane w ustawie lutowej mają charakter wyjątkowy, wiążą się bowiem z ponoszeniem finansowej odpowiedzialności za dzialalność organów innego państwa. Skoro jednak ustawodawca zdecydowal się objąć zakresem regulacji również osoby represjonowane przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości ZSRR, stąd też - na gruncie ustawy lutowej - powinien zapewnić wszystkim uprawnionym równą ochronę prawną bez konieczności spelnienia warunku zamieszkiwania na terytorium RP. W ramach obowiązującego porządku prawnego każdy ma prawo do swobodnego przemieszczania się, w tym także do zamieszkania w dowolnie wybranym przez siebie miejscu, co nie oznacza zerwania więzi z krajem ojczystym. W związku z tym

   4

   niedopuszczalne jest również ograniczanie przyslugującego obywatelom polskim prawa do dochodzenia roszczeń przed sądami.

   Na gruncie ustawy lutowej doszlo do zrównania sytuacji prawnej trzech różnych grup...