Orzeczenie nº Z.U. 1997 / 1 / 3 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), February 04, 1997

• Judge: Wojciech Sokolewicz
• President: Andrzej Zoll
• Resolution Date: February 04, 1997
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

3

ORZECZENIE

z dnia 4 lutego 1997 r. sygn. akt P. 4/96

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Andrzej Zoll - przewodniczący

Lech Garlicki

Ferdynand Rymarz

Wojciech Sokolewicz - sprawozdawca

Blażej Wierzbowski

Protokolant - Joanna Szymczak

po rozpoznaniu 4 lutego 1997 r. na rozprawie sprawy z wniosku skladu orzekającego Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z udzialem umocowanych przedstawicieli uczestników postępowania: wnioskodawcy, Sejmu RP, Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast oraz Prokuratora Generalnego o udzielenie odpowiedzi na pytanie prawne:

czy art. 42 ust. 1, a w szczególności jego punkt 6, ustawy z dnia 2 lipca

1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. Nr

105, poz. 509 ze zmianami) jest zgodny z zasadami sprawiedliwości spolecznej wyrażonymi w art. 1 oraz zasadą równości wyrażoną w art. 67 ust.

2 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między wladzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 ze zmianami)

orzeka:

Art. 42 ust. 1 pkt 6 w związku z ust. 5 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 105, poz. 509; zm.: z 1995

r. Nr 86, poz. 433, Nr 133, poz. 654; z 1996 r. Nr 56, poz. 257) w zakresie, w jakim stanowi, że dodatek mieszkaniowy nie przysluguje, gdy liczba czlonków gospodarstwa domowego przekracza 6 osób zaś powierzchnia użytkowa zajmowanego lokalu w domu wielorodzinnym przekracza powierzchnię normatywną (70 m2) o więcej niż 30%, jest niezgodny z art. 67 ust. 2, art. 79 ust. 1 zdanie 2 oraz art. 1 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między wladzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426; zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184, Nr 150, poz. 729; z 1996 r. Nr 106, poz. 488) z powodu naruszenia zasady równości praw obywateli i zasady sprawiedliwości spolecznej, jak również nakazu otaczania rodzin o licznym potomstwie szczególną troską państwa.

Uzasadnienie:

I

1. W sprawie o sygn. I SA 917/95 Naczelny Sąd Administracyjny 3 kwietnia 1996

   r. postanowil na podstawie art. 11 ust. 1 w związku z art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (tekst jednolity z 1991 r. Dz.U. Nr 109, poz. 470; z 1993 r. Nr 47, poz. 213; z 1994 r. Nr 122, poz. 593; z 1995 r. Nr 13, poz. 59; z 1996

   r. Nr 77, poz. 367) skierować do Trybunalu Konstytucyjnego pytanie prawne czy art. 42 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 105, poz. 509; zm.: z 1995 r. Nr 86, poz. 433, Nr 133, poz. 654; z 1996 r. Nr 56, poz. 257) jest zgodny z zasadami sprawiedliwości spolecznej, wyrażonymi w art. 1 oraz z zasadą równości wyrażoną w art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między wladzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426; zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184, Nr 150, poz. 729; z 1996 r. Nr 106, poz. 488).

   Wątpliwości powyższe NSA sformulowal w trakcie rozpatrywania skargi na decyzję Samorządowego Kolegium Odwolawczego w Warszawie, odmawiającą przyznania prawa do dodatku mieszkaniowego najemcy zajmującemu wraz z siedmioma innymi osobami lokal mieszkalny o powierzchni użytkowej 114,4 m2.

   W uzasadnieniu wniosku Naczelny Sąd Administracyjny wskazal przeslanki na których opiera swe wątpliwości dotyczące zgodności art. 42 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (dalej: ustawa o najmie lokali) ze wskazanymi przepisami konstytucyjnymi utrzymanymi w mocy. Art. 42 ust. 1 ustawy określa normatywną powierzchnię użytkową lokalu, jako jedno z kryteriów decydujących o przyznaniu dodatków mieszkaniowych. Ust. 5 tego artykulu przewiduje ponadto wskaźnik korekcyjny pozwalający zwiększyć powierzchnię do 30%. Przy zastosowaniu tego wskaźnika istnieje więc możliwość uzyskania przez gospodarstwo jednoosobowe dodatku mieszkaniowego przy powierzchni użytkowej lokalu 45,5 m2,

   natomiast nie może takiego dodatku uzyskać np. gospodarstwo pięcioosobowe, jeżeli zajmuje lokal o powierzchni 84,5 m2, mimo iż w tym ostatnim przypadku na osobę przypada średnio niecale 17 m2 powierzchni użytkowej.

   Zdaniem NSA zwlaszcza art. 42 ust. 1 pkt 6 ustawy o najmie lokali dyskryminuje rodziny wielodzietne w porównaniu z rodzinami mniejszymi. Dyskryminacja ta polega na tym, iż wspomniany przepis ustawia na relatywnie niskim poziomie normę powierzchni użytkowej dla 6 osób, nawet przy uwzględnieniu wskaźnika korekcyjnego (w sumie 91 m2) oraz traktuje tę normę jako nieprzekraczalną, także dla rodzin większych, niż sześcioosobowe. Przekroczenie tej powierzchni wylącza bowiem w ogóle możliwość uzyskania dodatku, a więc także za powierzchnię normatywną. Nie ma też znaczenia, o ile osób zostala przekroczona liczba czlonków gospodarstwa domowego wskazana w art. 42 ust. 1 pkt 6 ustawy. Naczelny Sąd Administracyjny uważa, iż lepszym rozwiązaniem byloby w takim wypadku przyznanie dodatku tylko od powierzchni normatywnej, zaś w pozostalym zakresie pokrywanie oplat czynszowych na zasadach ogólnych.

   Wedlug NSA zasady sprawiedliwości spolecznej narusza sytuacja, w której ustawa stwarza możliwość pozbawienia dodatku mieszkaniowego rodzinę ośmioosobową o niskich dochodach tylko z tego tytulu, że zajmuje ona lokal o powierzchni zaledwie dwukrotnie większej od lokalu, jaki może zajmować jedna osoba nie tracąc uprawnienia do takiego świadczenia. Naruszenie konstytucyjnej zasady równości polega natomiast na tym, iż art. 42 ust. 1 pkt 6 ustawy nie przewiduje wzrostu powierzchni normatywnej w zależności od liczby osób w gospodarstwie domowym, przekraczającej 6, co oznacza

   pogorszenie sytuacji rodziny wieloosobowej jedynie z tego powodu, że liczba jej czlonków przekracza tę granicę.

   Powyższy stan rzeczy narusza też, jak zaznaczyl w uzasadnieniu swego postanowienia NSA, art. 79 ust. 1 zdanie drugie przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy, pozbawiając w pewnych sytuacjach rodziny o liczniejszym potomstwie prawa do pomocy ze strony państwa. W świetle powolanego przepisu konstytucyjnego rodziny o licznym potomstwie państwo powinno otaczać szczególną troską.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 3 lipca 1996 r. przedstawil stanowisko, iż zakwestionowany przepis art. 42 ust. 1 ustawy o najmie lokali nie narusza wskazanych przez NSA przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy.

   Prokurator przypomnial, iż Trybunal Konstytucyjny w swych orzeczeniach wielokrotnie podkreślal, iż w prawie jest dopuszczalne różnicowanie, o ile jest usprawiedliwione. Zasada równości jest więc ujmowana w kategoriach względnych i nie wyklucza określonych ulg lub preferencji pod warunkiem zachowania zasad sprawiedliwości spolecznej. Zdaniem Prokuratora Generalnego nie ulega wątpliwości, że potrzeby mieszkaniowe rodziny skladającej się z kilku osób są niższe, niż wynikaloby to z przemnożenia normy mieszkaniowej dla jednoosobowego gospodarstwa domowego przez liczbę czlonków rodziny skladającej się z kilku czy kilkunastu osób. Nie można zatem czynić ustawodawcy zarzutu, że kierując się wlaśnie zasadą sprawiedliwości spolecznej przewidzial dla osób samotnych wyższą normę powierzchni użytkowej (której przekroczenie pozbawia prawa do dodatku mieszkaniowego), natomiast dla rodzin wieloosobowych - odpowiednio niższą.

   Prokurator Generalny zwrócil też uwagę, iż dodatek mieszkaniowy ze swej istoty jest ulgą i ma stanowić pomoc osobom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej. Ustawodawca określil warunki uzyskania tej pomocy, jednakowe dla wszystkich, którzy się o nią ubiegają. Dodatek mieszkaniowy ma charakter powszechny, przyslugujący wszystkim, którzy zajmują lokal mieszkalny o powierzchni przyjętej przez ustawodawcę, jako odpowiadającej potrzebom rodziny, jeżeli dochód nie przekracza określonej wysokości na osobę. Stąd - zdaniem Prokuratora Generalnego - dodatek ten, stanowiąc w istocie pomoc w celu ulatwienia wnoszenia regularnych oplat czynszowych, przyznawany bez względu na powierzchnię zajmowanego lokalu mieszkalnego, sprzeczny bylby niewątpliwie z istotą tej pomocy. Wedlug Prokuratora Generalnego dotychczas obowiązujące ograniczenia, obejmujące wszystkich ubiegających się o dodatek mieszkaniowy, nie dają podstawy do uznania ich niezgodności z zasadą sprawiedliwości spolecznej oraz z zasadą równości. Natomiast rozszerzenie omawianych uprawnień, polegające na utrzymaniu prawa do dodatku mieszkaniowego rodzin wielodzietnych, mimo przekroczenia powierzchni normatywnej określonej w przepisach, może mieć jedynie charakter postulatu.

3. Do sprawy ustosunkowal się także - z inicjatywy Trybunalu Konstytucyjnego - Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa stwierdzając, że dopiero zmodyfikowanie ustawy przez nadanie przepisowi art. 42 ust. 1 pkt 6 brzmienia, iż dla każdej kolejnej osoby zwiększa się normatywną powierzchnię użytkową o 5 m2,

   doprowadziloby do urzeczywistnienia zasad sprawiedliwości spolecznej i otaczania szczególną troską rodzin o licznym potomstwie. Tym samym Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa przyznal, że ustawa w dotychczasowym brzmieniu narusza te zasady.

   II

   Na rozprawie przedstawiciel Naczelnego Sądu...