Orzeczenie nº Z.U. 1997 / 2 / 23 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), June 24, 1997

• Judge: Krzysztof Kolasiński
• President: Lech Garlicki
• Resolution Date: June 24, 1997
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

23

ORZECZENIE

z dnia 24 czerwca 1997 r.

Sygn. akt K. 21/96

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Lech Garlicki - przewodniczący

Zdzislaw Czeszejko-Sochacki

Krzysztof Kolasiński - sprawozdawca

Ferdynand Rymarz

Blażej Wierzbowski

Joanna Szymczak - protokolant

po rozpoznaniu 24 czerwca 1997 r. na rozprawie sprawy z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z udzialem umocowanych przedstawicieli uczestników postępowania: wnioskodawcy, Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Prokuratora Generalnego o stwierdzenie:

1) niezgodności art. 1 ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o zmianie ustawy o zobowiązaniach podatkowych oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 357) w zakresie, w jakim ustawa ta rozszerza uprawnienia organów skarbowych przewidziane w ustawie z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (tekst jednolity z 1993 r. Dz.U. Nr 108, poz. 486; zm.: Nr 134, poz. 646; z 1995 r. Nr 5, poz. 25, Nr 85, poz. 426) przez dodanie art. art. 34b i art. 34c dopuszczających możliwość żądania przez naczelnika urzędu skarbowego w związku z postępowaniem administracyjnym dostępu do informacji, o których mowa w art. 34a, a mianowicie: sporządzenia i przekazania przez banki i inne niż banki podmioty prowadzące przedsiębiorstwa maklerskie, a także towarzystwa funduszy powierniczych informacji dotyczących podatnika w zakresie posiadanych rachunków bankowych w tym rachunków oszczędnościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów na tych rachunkach, posiadanych rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych, tudzież obrotów i stanów na tych rachunkach, zawartych umów kredytowych lub umów pożyczki, umów depozytowych, nabytych za pośrednictwem banków akcji lub obligacji Skarbu Państwa, obrotu wydawanych przez banki certyfikatami depozytowymi lub innymi papierami wartościowymi, posiadanych przez nie prowadzących dzialalności gospodarczej podatników będących osobami fizycznymi i osobami prawnymi;

a także:

2) niezgodności art. 1 zaskarżonej ustawy w zakresie, w jakim przepis ten wprowadza do ustawy z 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych postanowienia art. 49h ust. 2 i 4, dopuszczające

możliwości podawania do wiadomości publicznej przez Ministra

Finansów oraz Prezesa Najwyższej Izby Kontroli informacji dotyczących wysokości zaplaconych podatków lub stanu zaleglości podatkowych poszczególnych podatników prowadzących dzialalność gospodarczą;

3) niezgodności art. 2 - 4 zaskarżonej ustawy w zakresie realizacji zaskarżonych postanowień w pkt. 1 niniejszego wniosku, a dotyczących administracyjnego postępowania podatkowego

- z zasadami demokratycznego państwa prawnego (art. 1 przepisów

konstytucyjnych) gwarantującymi nienaruszalność prywatności obywateli m.in. nienaruszalność tajemnicy korespondencji (art. 87 ust. 2 przepisów konstytucyjnych), a także z wyrażoną w art. 56 ust. 1 tych przepisów zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości.

orzeka:

1. Artykul 1 pkt 1 ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o zmianie ustawy o zobowiązaniach podatkowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 357) w zakresie, w jakim ustawa ta rozszerza uprawnienia organów skarbowych przewidziane w ustawie z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (tekst jednolity 1993 r. Dz.U. Nr 108, poz. 86; zm.: Nr 134, poz. 646; z 1995 r. Nr 5, poz. 25, Nr 85, poz. 426) przez dodanie art. 34b i art. 34c jest zgodny z art. 1 i art. 87 ust. 2 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach, między wladzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426; zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184, Nr 150, poz. 729; z 1996 r. Nr 106, poz. 488) i nie jest niezgodny z art. 56 ust. 1 tychże przepisów konstytucyjnych.

2. Artykul 1 pkt 2 ustawy z 31 maja 1996 r. o zmianie ustawy o zobowiązaniach podatkowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw w zakresie w jakim wprowadza do ustawy z 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych art. 49h ust. 2 i 4 jest niezgodny z art. 1 i art. 56 ust. 1 wskazanych w pkt. 1 orzeczenia przepisów konstytucyjnych przez to, że narusza zasadę demokratycznego państwa prawa i wynikającą z niej ochronę prywatności oraz prawo do sądu, a nie jest niezgodny z art. 87 ust. 2 tych przepisów konstytucyjnych.

3. Artykuly 2-4 ustawy z 31 maja 1996 r. o zmianie ustawy o zobowiązaniach podatkowych oraz o zmianie niektórych ustaw w zakresie realizacji postanowień określonych w pkt. 1 orzeczenia, dotyczących administracyjnego postępowania podatkowego są zgodne z art. 1 i art. 87 ust. 2 wskazanych przepisów konstytucyjnych i nie są niezgodne z art. 56 ust. 1 tych przepisów konstytucyjnych.

Uzasadnienie:

I

1. Punkt wyjścia uzasadnienia wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich stanowi pogląd, iż w poprzednio obowiązującym stanie prawnym interesy podatkowe państwa byly chronione w wystarczającym stopniu. Nie występowal problem niemożności uzyskiwania przez organy skarbowe informacji o rachunkach bankowych podatników oraz o obrotach dokonywanych na tych rachunkach w sytuacji, gdy przeciwko tym podatnikom zostalo wszczęte postępowanie karne bądź karne skarbowe. Organy skarbowe nie mialy natomiast możliwości uzyskania bez zgody prokuratora lub sądu informacji objętych tajemnicą bankową, od banków, a także przedsiębiorstw maklerskich i towarzystw funduszy powierniczych, o obrotach i stanach rachunków, gdy podatnik nie byl podejrzany o popelnienie przestępstwa.

Zdaniem wnioskodawcy, skuteczne zwalczanie przestępstw skarbowych w państwie prawnym powinno odbywać się w ramach ustalonych procedur, nadzorowanych przez organy konstytucyjnie powolane do strzeżenia praworządności i czuwania nad ściganiem przestępstw oraz sprawujące wymiar sprawiedliwości.

Możliwość dostępu organu skarbowego do tajemnicy bankowej nie może naruszać prawa podatnika do prywatności. Zaskarżona ustawa sankcjonuje takie wlaśnie niedopuszczalne w państwie prawnym sytuacje.

Wedlug wnioskodawcy prywatność stanowi rodzaj stanu niezależności, w ramach którego jednostka może decydować o zakresie i zasięgu udostępniania innym osobom informacji o swoim życiu. Naruszenie prywatności występuje zaś m.in. przez ujawnienie takich informacji innym osobom (w tym osobom prawnym). Dotyczy to także informacji o sytuacji materialnej obywatela, w tym w szczególności wysokości jego oszczędności, stanu konta bankowego oraz dokonywanych operacji finansowych, które należą do sfery prywatności. Zdaniem wnioskodawcy, w praktyce demokratycznych krajów Europy Zachodniej uznaje się, że stan majątkowy obywatela jest elementem jego życia prywatnego.

Wnioskodawca stwierdzil, że polskie przepisy konstytucyjne nie regulują zakresu ochrony prawa do prywatności w sposób generalny. Art. 87 ust. 2 i 3 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy przez Ustawę Konstytucyjną z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między wladzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym przewiduje jedynie, że ustawa ochrania nienaruszalność mieszkań i tajemnicę korespondencji, że przeprowadzenie rewizji domowej dopuszczalne jest tylko w przypadkach określonych ustawą oraz że przepadek mienia może nastąpić jedynie w przypadkach przewidzianych ustawą, na podstawie prawomocnego orzeczenia. Art. 1 przepisów konstytucyjnych statuuje wszak zasadę, iż Polska jest demokratycznym państwem prawnym. W demokratycznym państwie prawnym powinny być przestrzegane powszechnie uznawane przez spoleczność międzynarodową standardy ochrony praw czlowieka. W odniesieniu do ochrony życia prywatnego standardy te określają w szczególności: art. 17 Międzynarodowego Paktu Praw Czlowieka oraz art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czlowieka i Podstawowych Wolności. Oba te dokumenty zostaly ratyfikowane przez Polskę.

W ocenie wnioskodawcy z przepisów tych aktów międzynarodowych wynika, że ingerencja wladzy państwowej w sferę prywatności obywatela powinna być ograniczona do minimum.

We wspólczesnym spoleczeństwie większość zobowiązań, także platności osobiste, są najczęściej lub coraz częściej regulowane drogą obrotu bezgotówkowego. Możliwość ujawniania przez organy skarbowe różnych platności, często bardzo osobistych, powoduje - zdaniem wnioskodawcy - że organy skarbowe uzyskalyby prawo do daleko idącej kontroli życia osobistego obywateli, co przekracza zakres ich kompetencji.

Zaskarżona ustawa o zobowiązaniach podatkowych w art. 34b stanowi, że z żądaniem sporządzenia i przekazania informacji w zakresie, o którym mowa w art. 34a ust. 1-3, naczelnik urzędu skarbowego może wystąpić również w związku z postępowaniem administracyjnym wszczętym przez urząd skarbowy na podstawie wydanego przez siebie postanowienia, po uprzednim wezwaniu podatnika do udzielenia informacji z tego zakresu albo do upoważnienia instytucji finansowych do przekazania tych informacji, jeżeli podatnik uprzednio nie wyrazi zgody na udzielenie informacji lub nie upoważni urzędu skarbowego do wystąpienia do instytucji finansowych o przekazanie informacji.

Instytucje finansowe wymienione w art. 34a ust. 1-3 mogą odmówić udzielenia informacji, jednakże jedynie wówczas, jeżeli żądanie naczelnika urzędu skarbowego nie spelnia wymogów formalnych, o których mowa w ust. 2.

W ocenie wnioskodawcy wskazany tu przepis jest przykladem pewnej "hipokryzji" prawa. Niezależnie bowiem od wyrażenia lub nie wyrażenia zgody przez podatnika organ skarbowy i tak będzie mógl zażądać przekazania informacji stanowiących tajemnicę bankową. Uwarunkowania te nie zmieniają bowiem zakresu uprawnień naczelnika urzędu skarbowego do żądania ujawnienia tajemnicy bankowej w toku postępowania administracyjnego.

Wnioskodawca zauważa, że wymiar podatku dochodowego zarówno od osób fizycznych, jak i prawnych, opiera się na zeznaniach podatkowych osób zobowiązanych do uiszczenia podatku. Zgodnie z art. 50 kpa organ administracji państwowej może wzywać osoby zainteresowane do zlożenia wyjaśnień lub zeznań...