Orzeczenie nº Z.U. 1997 / 3_4 / 37 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), September 29, 1997

• Judge: Lech Garlicki
• President: Zdzislaw Czeszejko-Sochacki
• Resolution Date: September 29, 1997
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

37

ORZECZENIE

z dnia 29 września 1997 r.

Sygn. akt K. 15/97

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Zdzislaw Czeszejko-Sochacki - przewodniczący

Lech Garlicki - sprawozdawca

Stefan J. Jaworski

Krzysztof Kolasiński

Ferdynand Rymarz

Joanna Szymczak - protokolant

po rozpoznaniu 29 września 1997 r. na rozprawie sprawy z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z udzialem umocowanych przedstawicieli uczestników postępowania: wnioskodawcy, Sejmu RP i Prokuratora Generalnego o stwierdzenie, że:

art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o slużbie cywilnej

(Dz.U. Nr 89, poz. 402) jest niezgodny z art. 67 ust. 2 oraz art. 78 ust. 1 i

2 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między wladzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr

84, poz. 426 ze zm.)

o r z e k a:

Przepis art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o slużbie cywilnej (Dz.U. Nr 89, poz. 402) w zakresie, w jakim stwarza podstawę do rozwiązania stosunku pracy urzędnika slużby cywilnej - kobiety, bez jej zgody, wcześniej niż rozwiązania stosunku pracy z urzędnikiem slużby cywilnej - mężczyzną jest niezgodny z art. 67 ust. 2 i art. 78 ust. 1 i 2 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między wladzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426; zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184, Nr 150, poz. 729; z 1996 r. Nr 106, poz. 488) przez to, że ustanowione w tym przepisie zróżnicowanie sytuacji prawnej kobiet i mężczyzn przybiera charakter dyskryminacji ze względu na pleć.

Uzasadnienie:

1. Rzecznik Praw Obywatelskich pismem z 3 kwietnia 1997 r. wystąpil z wnioskiem do Trybunalu Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy z 5 lipca 1996 r. o slużbie cywilnej z art. 67 ust. 2 i art. 78 ust. 1 i 2 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z 17 października 1992 r.

   W uzasadnieniu wnioskodawca podniósl, iż przepis art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy o slużbie cywilnej odsyla określenie wieku emerytalnego kobiet pracowników slużby cywilnej do przepisów ogólnych o zaopatrzeniu emerytalnym. Oznacza to w obecnym stanie prawnym możliwość przymusowego przejścia na emeryturę kobiety - urzędnika slużby cywilnej w wieku 60 lat, to jest w wieku o pięć lat niższym od wieku określonego dla mężczyzny. Tym samym treść art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy o slużbie cywilnej godzi - zdaniem wnioskodawcy - w konstytucyjnie chronioną równość kobiet i mężczyzn, poprzez ograniczenie szans zawodowych kobiet. Taka jest bowiem zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich konsekwencja wykladni zaskarżonego przepisu (uksztaltowanej w orzecznictwie Sądu Najwyższego), która zezwala pracodawcy na wypowiedzenie kobiecie - urzędnikowi slużby cywilnej stosunku pracy wylącznie z tego powodu, że osiągnęla ona 60 lat, to jest, zgodnie z ogólnymi przepisami o zaopatrzeniu emerytalnym, wiek emerytalny przewidziany dla kobiet. Natomiast te same przepisy o zaopatrzeniu emerytalnym przewidują, że wiek emerytalny mężczyzn jest o pięć lat dluższy. W świetle art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy o slużbie cywilnej oznacza to, iż z mężczyznami - urzędnikami slużby cywilnej pracodawca na podstawie tego przepisu może rozwiązać stosunek pracy w okresie o pięć lat późniejszym niż w stosunku do kobiet.

   Wnioskodawca stwierdza, że obniżenie o pięć lat wieku emerytalnego dla kobiet na podstawie ogólnych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym, rozpatrywane w ścislym związku z art. 44 ust. 2 pkt 1 zamiast być przywilejem - jak tego chcial ustawodawca - stalo się rozwiązaniem dyskryminującym kobiety. W warunkach bowiem, gdy biologiczne różnice i spoleczne funkcje nie mają istotnego znaczenia dla skutecznego kontynuowania pracy zawodowej i uzyskiwania kolejnych awansów w slużbie cywilnej, możliwość przymusowego skrócenia przez pracodawcę stosunku pracy musi być interpretowana jako ograniczenie szans zawodowych kobiet w porównaniu z sytuacją prawną mężczyzn. To zaś pozostaje w kolizji z konstytucyjnie chronioną zasadą równouprawnienia kobiet i mężczyzn.

   Rzecznik Praw Obywatelskich powolal orzecznictwo Sądu Najwyższego, które dalo podstawę do niekorzystnej dla kobiet wykladni zaskarżonego przepisu art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy o slużbie cywilnej. Z drugiej strony Rzecznik wskazal na linię orzeczniczą Trybunalu Konstytucyjnego, która - jego zdaniem - jednoznacznie przemawia za slusznością zaskarżenia przedmiotowego przepisu, a ponadto wskazal na zgodność tej linii z orzecznictwem Europejskiego Trybunalu Sprawiedliwości.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 6 czerwca 1997 r. podzielil stanowisko wnioskodawcy. Podkreślil, że już wcześniej - w rozpatrywanej przed Trybunalem Konstytucyjnym sprawie Kw. 5/91 - prezentowal pogląd, iż regulacja prawna, która w zakresie rozwiązania stosunku slużbowego odsyla do przepisów o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym ma w istocie charakter restryktywny i dyskryminujący kobiety.

   Prokurator Generalny stwierdzil, że istota problemu w przedmiotowej sprawie sprowadza się do odpowiedzi na pytanie: czy wcześniejsze o 5 lat w stosunku do mężczyzn uzyskanie uprawnień do emerytury przez kobietę może jednocześnie uprawniać do rozwiązania z nią stosunku slużbowego. Odpowiedzi na tak postawione pytanie należy

   I

   poszukiwać w dotychczasowym orzecznictwie Trybunalu. Analiza tego orzecznictwa wskazuje, że zakwestionowany przez Rzecznika Praw Obywatelskich przepis art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy o slużbie cywilnej jest zaprzeczeniem konstytucyjnej zasady równouprawnienia kobiet i mężczyzn. Konkludując Prokurator podniósl, że przykladem realizacji konstytucyjnej zasady równości w omawianym tu zakresie, są regulacje prawne zawarte, np. w ustawach: ustroju sądów powszechnych, prokuraturze, a także szkolnictwie wyższym. W ustawach tych bowiem, ustawodawca prawo do wcześniejszego przejścia kobiet na emeryturę potraktowal trafnie jako szczególne uprawnienie, a nie możliwość wcześniejszego i przymusowego rozwiązania stosunku pracy z kobietą.

   II

   Na rozprawie 29 września 1997 r. uczestnicy postępowania podtrzymali swoje stanowisko zlożone na piśmie.

   Przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich podnosili w szczególności dyskryminacyjny, w ich przekonaniu charakter kwestionowanych przepisów. Na zapytanie Trybunalu sprecyzowali też zakres wniosku, wskazując że zarzut niezgodności z konstytucją nie odnosi się do caloksztaltu unormowania zawartego w art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy, a tylko do tego fragmentu przepisu, który - przez odeslanie do ogólnych unormowań emerytalnych - daje podstawę do wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy z kobietą, nawet jeżeli pragnie ona pozostawać w slużbie.

   Przedstawiciel Sejmu RP zwrócil uwagę, że wobec bliskości zmiany systemu przepisów emerytalnych za niecelowe uważano odrębne ustalanie wieku emerytalnego w ramach każdej pragmatyki zawodowej. Ponieważ reforma emerytalna wprowadzi w tym zakresie zmiany o charakterze generalnym, zasada stabilności prawa - stanowiąca element zasady państwa prawnego - wymaga powstrzymania się od stanowienia regulacji, które wkrótce ulegną zmianie. Z tych względów kwestionowane unormowanie choć koliduje z zasadą równości, powinno zostać uznane za zgodne z konstytucją.

   Przedstawiciel Prokuratora Generalnego podtrzymal stanowisko uznając badany przepis za niezgodny z konstytucją.

   III

   Trybunal Konstytucyjny zwrócil najpierw uwagę na dwie kwestie szczególowe:

1. Sprecyzowania wymaga przede wszystkim zakres wniosku. W petitum wniosku zakwestionowano konstytucyjność art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy o slużbie cywilnej bez jakichkolwiek wskazań ograniczających. Moglo to stwarzać wrażenie, że wnioskodawca oczekuje od Trybunalu Konstytucyjnego orzeczenia o konstytucyjności tego przepisu we wszystkich jego aspektach. Tymczasem zarówno treść uzasadnienia wniosku, jak i objaśnienia udzielone przez przedstawiciela wnioskodawcy na rozprawie wskazują, że rzeczywistym przedmiotem zaskarżenia jest tylko jeden z elementów treściowych art. 44 ust. 2 pkt 1, ten mianowicie, który stwarza możliwość rozwiązania stosunku pracy kobiety - urzędnika slużby cywilnej, bez jej zgody, wcześniej niż to jest możliwe wobec mężczyzny. Innymi slowy chodzi o konsekwencje odniesienia do tej sytuacji ogólnych regulacji ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Jak wiadomo, art. 26 ust. 1 tej ustawy ustanawia - zgodnie zresztą z tradycją polskiego ustawodawstwa emerytalnego - odmienną granicę wieku emerytalnego dla mężczyzn (65 lat) i dla kobiet (60 lat). Odniesienie tej ogólnej zasady do sytuacji prawnej pracowników slużby cywilnej zostalo - w art. 44 ust. 2 pkt 1 ustawy z 5 lipca 1996 r. -

   dokonane w ten sposób, że otworzylo możliwość rozwiązania stosunku pracy z kobietą - urzędnikiem slużby cywilnej, która ukończyla 60 rok życia, nie tylko w sytuacji, gdy pragnie ona przejść na emeryturę, ale też w sytuacji, gdy pragnie nadal pozostawać w slużbie. Ponieważ rozwiązanie stosunku pracy z mężczyzną - pracownikiem slużby cywilnej może - na podstawie art. 44 ust. 2 pkt 1 - nastąpić dopiero po ukończeniu 65 roku życia, powstaje pytanie, czy to zróżnicowanie sytuacji prawnej kobiet i mężczyzn pozostaje w zgodzie z zasadą równości i szczególowymi konsekwencjami tej zasady.

   Przedmiotem orzekania przez Trybunal Konstytucyjny jest wylącznie ta konsekwencja art. 44 ust. 2 pkt 1, która pozwala na wcześniejsze rozwiązanie stosunku pracy kobiety - urzędnika slużby cywilnej w sytuacji, gdy pragnie ona pozostawać w slużbie. Trybunal Konstytucyjny nie rozstrzyga zaś tutaj konstytucyjności innych konsekwencji art. 44 ust. 2 pkt 1, w szczególności ustanowionego w tym przepisie przywileju kobiety, która może przejść na emeryturę wcześniej niż mężczyzna. Trybunal Konstytucyjny pragnie też podkreślić, że badany przepis dotyczy...