Uchwała nº Z.U. 1996 / 1 / 4; OTK 1996 cz. I s. 139-160 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), January 16, 1996

• Judge: Sędziowie TK: Zdzislaw Czeszejko-Sochacki Stefan Jaworski
• President: Andrzej Zoll
• Resolution Date: January 16, 1996
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

4

UCHWALA*

z dnia 16 stycznia 1996 r.

Sygn. akt W. 12/94

w sprawie ustalenia powszechnie obowiązującej wykladni art. 15 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity z 1992 r. Dz.U. Nr 4, poz. 16, zm.: Dz.U. Nr 40, poz. 174 oraz Nr 54, poz. 254, z 1994 r. Nr 43, poz. 165).

Trybunal Konstytucyjny w pelnym skladzie:

Andrzej Zoll - przewodniczący

Sędziowie TK: Zdzislaw Czeszejko-Sochacki Stefan Jaworski - sprawozdawca

Krzysztof Kolasiński

Wojciech Lączkowski

Ferdynand Rymarz

Jadwiga Skórzewska-Losiak

Wojciech Sokolewicz

Janusz Trzciński

Blażej Wierzbowski

po rozpoznaniu na posiedzeniach w dniach 12 i 19 września 1995 r. oraz 16 stycznia 1996 r., w trybie art. 5 i 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (tekst jednolity z 1991 r. Dz.U. Nr 109, poz. 470 z późn. zm.) wniosków Prokuratora Generalnego z dnia 25 lipca 1994 r. i 12 lipca 1995 r. o ustalenie powszechnie obowiązującej wykladni przepisu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity z 1992 r. Dz.U. Nr 4, poz. 16, zm.: Dz.U. Nr 40, poz. 174 oraz Nr 54, poz. 254, z 1994 r. Nr 43, poz. 165) poprzez wyjaśnienie:

- czy Wojskowe Slużby Informacyjne, zadania określone w art. 15 ust. 1 i 2 tej ustawy realizować mogą wylącznie w drodze czynności operacyjnorozpoznawczych, nie podlegających dokumentowaniu przez nie w drodze procesowej, lub

- czy w sytuacjach nie cierpiących zwloki, czynności żolnierzy Wojskowych Slużb Informacyjnych, zmierzające do rozpoznania i przeciwdzialania zagrożeniom godzącym w obronność Państwa oraz tajemnice państwowe w zakresie obronności, mogą mieć postać czynności procesowych przeprowadzanych i dokumentowanych na podstawie odpowiednich przepisów stosowanych w takich wypadkach przez funkcjonariuszy Urzędu Ochrony Państwa.

- czy Wojskowym Slużbom Informacyjnym wykonującym czynności w zakresie rozpoznania i przeciwdzialania zagrożeniom godzącym w obronność Państwa oraz naruszeniom tajemnicy państwowej w tym przedmiocie,

* tekst sentencji opublikowany zostal w Dz.U. Nr 14, poz. 80.

określone w art. 15 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej przyslugują uprawnienia przewidziane w art. 10 ust. 1 ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa,

u s t a l i l:

1. Art.15 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity z 1992 r. Dz.U. Nr 4, poz. 16, zm.: Dz.U. Nr 40, poz. 174 oraz Nr 54, poz. 254, z 1994 r. Nr 43, poz. 165) daje podstawę do wykonywania przez Wojskowe Slużby Informacyjne swoich zadań wylącznie w formie czynności operacyjno-rozpoznawczych nie podlegających dokumentowaniu w formie procesowej.

2. Art.15 ust. 1-3 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity z 1992 r. Dz.U. Nr 4, poz. 16, ze zm.: Nr 40, poz. 174, Nr 54, poz. 254) w związku z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. z 1990 r. Nr 30, poz. 180 ze zm.: z 1991 r. Nr 94, poz. 422 i Nr 107, poz. 461, z 1992 r. Nr 54, poz. 254, z 1994 r. Nr 53, poz. 214 oraz z 1995 r. Nr 4, poz. 17, Nr 34, poz. 163 i Nr 104, poz. 515) daje Ministrowi Obrony Narodowej podstawę do zarządzania na czas określony - po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego, a w wypadkach nie cierpiących zwloki, gdy mogloby to spowodować utratę informacji lub zatarcia dowodów przestępstwa jednocześnie ze zwróceniem się do Prokuratora Generalnego o wyrażenie zgody - kontroli korespondencji oraz stosowania innych środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób tajny informacji oraz utrwalanie dowodów, przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, w zakresie nie objętym przepisami Kodeksu postępowania karnego, podejmowanych przez Wojskowe Slużby Informacyjne w celu zapobieżenia bądź wykrycia zbrodni szpiegostwa lub innych przestępstw godzących w potencjal obronny Państwa.

   U z a s a d n i e n i e:

   I

1. W swoim wniosku z 25 lipca 1994 r. Prokurator Generalny analizując treść art. 15 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, określającego przedmiot i zakres kompetencji Wojskowych Slużb Informacyjnych, jak też odpowiednie przepisy ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. Nr 30, poz. 180) oraz przepisy wykonawcze do tej ustawy stwierdza, iż zachodzi poważna trudność w ustaleniu granic stosowania przez Wojskowe Slużby Informacyjne przepisów ustawy o UOP oraz prawnie dopuszczalnych form realizacji zadań określonych w art. 15 ustawy o powszechnym obowiązku obrony. Zdaniem Prokuratora Generalnego niejasność tych przepisów nie tylko utrudnia wykonywanie zadań przez Wojskowe Slużby Informacyjne (dalej skrótowo WSI), ale nade wszystko ma znaczenie prawnoustrojowe i praworządnościowe. Wiąże się bowiem z ustaleniem miejsca WSI. w systemie organów państwowych, realizujących zadania z zakresu obronności państwa oraz ze sposobem dokumentowania wykonywanych zadań.

   Prokurator Generalny podnosi, iż art. 15 ust. 1 ustawy uprawnia WSI do

   wykonywania zadań związanych z rozpoznawaniem i przeciwdzialaniem zagrożeniom godzącym w obronność Państwa oraz naruszeniem tajemnicy państwowej w zakresie obronności. Narzędzia prawne do realizacji tych zadań określone zostaly w art. 15 ust. 2 w sposób nieprecyzyjny, gdyż odsyla on uprawnienia żolnierzy WSI do "odpowiednio" stosowanych przepisów, regulujących obowiązki i uprawnienia funkcjonariuszy UOP. Prokurator Generalny stwierdza w konkluzji, iż sytuację prawną WSI określają dwie grupy aktów prawnych, a mianowicie zadania merytoryczne określa ustawa o powszechnym obowiązku obrony, zaś obowiązki i uprawnienia żolnierzy WSI określają odpowiednio stosowane przepisy ustawy o UOP i przepisy wykonawcze do tej ustawy. Ustalenie granic, w których przepisy mogą być odpowiednio stosowane komplikuje niejednakowy przedmiot dzialania UOP i WSI. Porównanie treści art. 15 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony oraz art. 1 ust. 2 ustawy o UOP prowadzi do wniosku, że zadania UOP są szersze, a ponadto ten Urząd posiada kompetencje do prowadzenia postępowań przygotowawczych i związanych z tym czynności procesowych. W związku z tym Prokurator Generalny ma wątpliwości, czy w ramach czynności operacyjnorozpoznawczych prowadzonych przez żolnierzy WSI mogą być przeprowadzane np. przeszukiwania pomieszczeń, samochodów, bagaży i itp. czynności oraz czy mogą oni dokonywać zatrzymania osób podejrzanych o popelnienie zbrodni, a jeśli tak, to czy czynności te mają charakter procesowy i w związku z tym powinny być przeprowadzane, stosownie do obowiązujących organy procesowe przepisów. Prokurator Generalny podnosi, iż gdyby przyjąć stanowisko rygorystyczne, iż uprawnienia funkcjonariuszy UOP dotyczą odpowiednio żolnierzy WSI w zakresie wykonywanych zadań, które nie obejmują wykrywania przestępstw i ścigania sprawców, to należaloby przyjęć, że istnieje luka w przepisach uniemożliwiająca podejmowanie przez żolnierzy WSI czynności procesowych. W myśl art. 16 tej ustawy organem procesowym w sprawach podleglych orzecznictwu sądów wojskowych, poza prokuratorem wojskowym jest Żandarmeria Wojskowa. Ustawa nie reguluje wzajemnych relacji Żandarmerii Wojskowej i Wojskowych Slużb Informacyjnych. Natomiast z treści art. 2 ust. 1 ustawy o UOP wynika, że zadania przewidziane dla tego Urzędu "wykonują także slużby wywiadu i kontrwywiadu podlegle Ministrowi Obrony Narodowej na zasadach i w trybie określonym w odrębnych przepisach". Zdaniem Prokuratora Generalnego przepis ten zdaje się zrównywać zadania UOP i WSI, co może przemawiać za uprawnieniem wywiadu i kontrwywiadu wojskowego (od grudnia 1991 Wojskowych Slużb Informacyjnych) do realizacji zadań także procesowych. Kontynuując ten wywód Prokurator Generalny zauważa, iż przepis ten nie wydaje się być w pelni spójny z przepisem art. 16 ustawy o powszechnym obowiązku obrony. W tej sytuacji zdaniem Prokuratora Generalnego uprawniony jest pogląd, że w zakresie realizacji zadań określonych w art. 15 ustawy żolnierze WSI dzialają na podstawie odpowiednich przepisów ustawy o UOP i przepisów wykonawczych. Zachodzi jednakże poważny problem, czy w sytuacjach nie cierpiących zwloki żolnierze WSI mogą dokonywać czynności dla których przewidziana jest forma procesowa (np. zatrzymanie), a jeśli tak, to czy i jakie sporządzają dokumenty stwierdzające te okoliczności tj. operacyjne, czy procesowe.

   Zdaniem Prokuratora Generalnego wzgląd na obronność państwa uzasadnia w sytuacjach wyjątkowych dokonywanie takich czynności procesowych, zaś wzgląd na ochronę praw obywatelskich osób objętych tymi czynnościami uzasadnia prawo do kwestionowania ich zasadności, co determinuje konieczność sporządzania dokumentu potwierdzającego przeprowadzenie czynności, odpowiadającego cechom dokumentu procesowego. Prokurator Generalny w konkluzji podnosi, iż przytoczone wątpliwości uzasadniają uchwalenie przez Trybunal Konstytucyjny powszechnie obowiązującej wykladni art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

   Polskiej.

2. W kolejnym wniosku z dnia 12 lipca 1995 roku Prokurator Generalny wnosi o powszechną wykladnię przepisu art. 15 ust. 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony w związku z art. 10 ust. 1 ustawy o UOP poprzez wyjaśnienie, czy Wojskowym Slużbom Informacyjnym wykonującym czynności w zakresie rozpoznawania i przeciwdzialania zagrożeniom godzącym w obronność państwa oraz naruszeniom tajemnicy państwowej przyslugują uprawnienia określone w art. 10 ust. 1 ustawy o UOP.

   Prokurator Generalny podnosi, iż jego wniosek lączy się ściśle z poprzednim wnioskiem o wykladnię art. 15 ustawy o powszechnym obowiązku obrony. Wątpliwości powstają na tle stosowania art. 10 ust. 1 ustawy o UOP, który upoważnia Ministra Spraw Wewnętrznych - po uzyskaniu zgody Prokuratora Generalnego - do zarządzenia na czas określony kontroli korespondencji, a także stosowania środków...