Uchwała nº Z.U. 1996 / 2 / 14; OTK 1996 cz. I s. 223-240 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), April 24, 1996

• Judge: Janusz Trzciński
• President: Andrzej Zoll
• Resolution Date: April 24, 1996
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

UCHWALA*

z dnia 24 kwietnia 1996 r.

Sygn. akt W. 14/95

w sprawie ustalenia powszechnie obowiązującej wykladni art. 4 ust. 2 i 5 ustawy z 26 lipca 1990 r. o partiach politycznych (Dz.U. Nr 54, poz. 312)

Trybunal Konstytucyjny w pelnym skladzie:

Andrzej Zoll - przewodniczący

Zdzislaw Czeszejko-Sochacki

Tomasz Dybowski

Lech Garlicki

Stefan J. Jaworski

Krzysztof Kolasiński

Wojciech Lączkowski

Ferdynand Rymarz

Wojciech Sokolewicz

Janusz Trzciński - sprawozdawca

Blażej Wierzbowski

po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 24 kwietnia 1996 r. w trybie art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (tekst jednolity z 1991 r. Dz.U.

Nr 109, poz. 470; zm.: z 1993 r. Nr 47, poz. 213; z 1994 r. Nr 122, poz. 593; z 1995 r. Nr 13, poz. 59) wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o ustalenie powszechnie obowiązującej wykladni art. 4 ust. 2 i 5 ustawy z dnia 26 lipca 1990 r. o partiach politycznych (Dz.U. Nr 54, poz. 312) w szczególności poprzez udzielenie odpowiedzi na pytania:

1) czy Sąd Wojewódzki w Warszawie jest uprawniony do żądania od osób zglaszających partię do ewidencji innych dokumentów niż wymienione w art. 4 ust. 2 wymienionej ustawy (np. statutu partii),

2) czy wpisywanie do ewidencji osób wchodzących w sklad organu upoważnionego do reprezentowania partii (art. 4 ust. 5) powinno być poprzedzone ustaleniami Sądu dotyczącymi zachowania trybu wylaniania tego organu (art. 4 ust. 2 ustawy),

3) czy możliwa jest odmowa wpisania partii do ewidencji lub odmowa wpisania osób wchodzących w sklad organu reprezentującego partię z przyczyn podanych w pkt. 1 i 2, np. odmowy przedlożenia statutu partii lub naruszenia przepisów dotyczących wylaniania organu reprezentującego partię

ustalil:

1. Sąd Wojewódzki w Warszawie jest uprawniony do żądania od osób zglaszających partię polityczną do ewidencji także statutu tej partii.

2. Wpisanie do ewidencji osób wchodzących w sklad organu upoważnionego do reprezentowania partii przy czynnościach prawnych (art. 4 ust. 5 ustawy z dnia 28 lipca

   * tekst sentencji opublikowany zostal w Dz.U. Nr 63, poz. 303.

   1990 r. o partiach politycznych, Dz.U. Nr 54, poz. 312) może być poprzedzone ustaleniami Sądu dotyczącymi dochowania sposobu wylaniania tego organu (art. 4 ust. 2 ustawy o partiach politycznych).

3. Sąd może odmówić przyjęcia zgloszenia partii politycznej do ewidencji na skutek uchylenia się zglaszającego od przedstawienia statutu partii albo nie dochowania sposobu wylaniania organu upoważnionego do reprezentowania partii przy czynnościach prawnych.

   Uzasadnienie:

   I

1. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego skierowal 2 listopada 1995 r. do Trybunalu Konstytucyjnego wniosek o dokonanie powszechnie obowiązującej wykladni art. 4 ust. 2 i 5 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o partiach politycznych, w szczególności o ustalenie:

   1) czy Sąd Wojewódzki w Warszawie jest uprawniony do żądania od osób zglaszających partię do ewidencji innych dokumentów niż wymienione w art. 4 ust. 2 powolanej ustawy (np. statutu partii)?

   2) czy wpisywanie do ewidencji osób wchodzących w sklad organu upoważnionego do reprezentowania partii (art. 4 ust. 5) powinno być poprzedzone ustaleniami Sądu dotyczącymi zachowania trybu wylaniania tego organu (art. 4 ust. 2 ustawy)?

   3) czy możliwa jest odmowa wpisania partii do ewidencji lub odmowa wpisania osób wchodzących w sklad organu reprezentującego partię z przyczyn podanych w pkt. 1 i 2, np. odmowy przedlożenia statutu partii lub naruszenia przepisów dotyczących wylaniania organu reprezentującego partię.

   W uzasadnieniu Wnioskodawca podniósl, iż wątpliwości te powstaly przy wpisywaniu do ewidencji partii "Ruch dla Rzeczypospolitej". Do ewidencji prowadzonej przez Sąd Wojewódzki w Warszawie 16 lutego 1994 r. wpisana zostala partia "Ruch dla Rzeczypospolitej", reprezentowana przez osoby wchodzące w sklad Zarządu Glównego Partii. Na skutek kolejnego zgloszenia 30 czerwca 1994 r. Sąd zarządzil wpisanie do ewidencji innych osób, jako wchodzących w sklad organu upoważnionego do reprezentowania tej partii, po zbadaniu zachowania trybu wylaniania Zarządu Glównego Partii, przewidzianego w jej statucie. Wpis ten zostal zaskarżony do Sądu Apelacyjnego w Warszawie przez osoby wcześniej wpisane do ewidencji, przy czym zarzucono naruszenie przepisów statutu przy wylanianiu nowych wladz. Zaskarżenie mialo formę zażalenia na zarządzenie wpisu do ewidencji.

   Sąd Apelacyjny przyjmując sprawę do rozpoznania ustalil, że wniesiony środek odwolawczy jest rewizją a wpis do ewidencji powinien mieć formę postanowienia. Rozpatrując sprawę Sąd Apelacyjny powziąl ponadto poważne wątpliwości prawne, które przedstawil Sądowi Najwyższemu w postaci następującego zagadnienia: "W jakim zakresie podlegają badaniu przez Sąd dane zgloszone do ewidencji w trybie art. 4 ustawy o partiach politycznych"?

   Sąd Najwyższy postanowieniem z 23 marca 1995 r. (sygn. III CZP 5/95) odmówil podjęcia uchwaly.

   W uzasadnieniu orzeczenia wskazano między innymi na następujące przeslanki odmowy udzielenia odpowiedzi:

   - prowadzenie ewidencji partii politycznych jest czynnością administracyjną zleconą Sądowi w trybie art. 2 § 2 prawa o ustroju sądów powszechnych, przy dokonywaniu tej czynności nie mają zastosowania przepisy kpc i kpa,

   - brak jest podstaw do stosowania w tym zakresie, w drodze analogii, przepisów o rejestrach sądowych, ponieważ ewidencja różni się w zasadniczy sposób od rejestru (rejestr spelnia funkcje ochronne zarówno w stosunku do osób wpisanych, jak i osób trzecich, natomiast ewidencja ma jedynie charakter porządkowy),

   - organ prowadzący ewidencję nie może również stosować przez analogię prawa o stowarzyszeniach, ponieważ stanowi ono jednoznacznie, że partie polityczne nie podlegają regulacjom zawartym w tej ustawie,

   - prowadzenie przez Sąd Wojewódzki w Warszawie ewidencji partii politycznych reguluje wylącznie ustawa o partiach politycznych.

   W konkluzji Sąd Najwyższy stwierdzil, że organ prowadzący ewidencję partii politycznych nie ma uprawnień kontrolnych w stosunku do ewidencjonowanych podmiotów. Wnioskodawca podkreśla, iż to postanowienie SN przyczynilo się do ksztaltowania określonej praktyki przy prowadzeniu ewidencji partii politycznych przez Sąd Wojewódzki w Warszawie. Obecnie przyjmuje się, że osoby zglaszające partię do ewidencji nie mają obowiązku przedkladania Sądowi statutu partii. Dokonując wpisu osób na podstawie art. 4 ust. 5 powolanej ustawy, Sąd nie bada prawidlowości wylonienia tego organu.

   W opinii Wnioskodawcy interpretacja Sądu Najwyższego - choć oparta na poważnych argumentach - jest trudna do pogodzenia z ratio legis omawianych przepisów. Zdaniem Pierwszego Prezesa SN ewidencjonowanie wszystkich zgloszeń, bez kontroli ze strony Sądu, zmienia ewidencję w zbiór deklaracji skladanych przez dzialaczy politycznych. W przypadku dzialania dwóch frakcji w jednej partii, Sąd zmuszony jest do ewidencjonowania sprzecznych ze sobą zgloszeń. Wnioskodawca postuluje więc przywrócenie ewidencji partii politycznych charakteru dokumentu zawierającego rzetelne informacje, pozostające w podstawowym zakresie pod kontrolą Sądu.

   Wnioskodawca proponuje aby przy ustaleniu zakresu kontroli Sądu Wojewódzkiego w Warszawie odwolać się do postanowień ustawy o partiach politycznych mówiących o zgodności celów partii z konstytucją (art. 5 ust. 1) i ewidencjonowaniu osób wchodzących w sklad organu reprezentującego partię, ponieważ art. 4 ust. 5 omawianej ustawy wyraźnie odsyla do ust. 2 tego przepisu, co wskazuje na potrzebę konfrontowania informacji zawartych w zgloszeniu z trybem wylonienia tego organu.

   Zdaniem Wnioskodawcy w oparciu o te przepisy można uzasadnić uprawnienia Sądu dokonującego wpisu do żądania przedstawienia statutu partii i odmowy wpisu osób wchodzących w sklad organu reprezentującego partię, jeżeli powolano go z naruszeniem przepisów statutowych.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 25 stycznia 1996 r. zająl stanowisko, że w obecnym stanie prawnym (art. 4 ust. 2, 3, 4 i 5 ustawy o partiach politycznych) Sąd Wojewódzki w Warszawie nie jest uprawniony do:

   1) żądania od osób zglaszających partię do ewidencji, innych dokumentów niż wymienione w art. 4 ust. 2 ustawy, a więc np. statutu,

   2) dokonywania ustaleń dotyczących zachowania trybu przy wylanianiu organu upoważnionego do reprezentowania partii.

   Uznal on, iż odpowiedź na trzecie pytanie Wnioskodawcy staje się bezprzedmiotwa, bo nie istnieje możliwość odmowy wpisania partii do ewidencji lub odmowy wpisania osób wchodzących w sklad organu reprezentującego partię np. z powodu odmowy przedlożenia statutu partii lub z powodu naruszenia przepisów dotyczących wylaniania organu reprezentującego partię.

   W uzasadnieniu tego stanowiska Prokurator Generalny podniósl, iż Polska ratyfikowala Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, który w art. 22 ust. 2 stanowi, iż prawo do swobodnego zrzeszania się nie może podlegać ograniczeniom innym, niż

   przewidziane przez ustawę i konieczne w demokratycznym spoleczeństwie w interesie bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, porządku publicznego bądź dla ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób. Przypomnial, iż problem wolności zrzeszania się zostal uregulowany identycznie w Europejskiej Konwencji Praw Czlowieka (art. 11 ust. 1 i 2 ).

   Zdaniem Prokuratora Generalnego konstytucyjna wolność zrzeszania się odnosi się także do partii politycznych i wyklucza wykladnię ustawy zmierzającą do ograniczenia tej wolności. Prokurator Generalny wyrazil pogląd, iż brak w ustawie przepisów określających warunki tworzenia partii politycznej musi być interpretowany tak, że istnieje w tym zakresie pelna swoboda. Na poparcie tej tezy przytoczyl fragmenty stenogramu z przebiegu debaty sejmowej nad pierwszym czytaniem projektu obowiązującej obecnie ustawy o partiach politycznych. Zacytowane wypowiedzi poslów wskazują, zdaniem Prokuratora Generalnego, iż intencją ustawodawcy bylo zminimalizowanie wymagań wobec partii politycznych przy uzyskiwaniu przez nie osobowości...