Uchwała nº Z.U. 1996 / 3 / 25 of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), June 18, 1996

• Judge: Janusz Trzciński - przewodniczący Tomasz Dybowski
• President: Janusz Trzciński
• Resolution Date: June 18, 1996
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

U C H W A L A*

z dnia 18 czerwca 1996 r.

Sygn. akt W. 19/95

w sprawie ustalenia powszechnie obowiązującej wykladni art. 23 ust. 4 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywlaszczaniu nieruchomości (tekst jednolity z 1991 r. Dz.U. Nr 30, poz. 127 ze zmianami)

Trybunal Konstytucyjny w pelnym skladzie:

Janusz Trzciński - przewodniczący Tomasz Dybowski - sprawozdawca

Lech Garlicki

Stefan J. Jaworski

Krzysztof Kolasiński

Wojciech Lączkowski

Ferdynand Rymarz

Jadwiga Skórzewska-Losiak

Blażej Wierzbowski

po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 18 czerwca 1996 r. w trybie art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (tekst jednolity z 1991 r. Dz.U. Nr 109, poz. 470; zm.: z 1993 r. Nr 47, poz. 213; z 1994 r. Nr 122, poz. 593; z 1995 r. Dz.U. Nr 13, poz. 59) wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o ustalenie powszechnie obowiązującej wykladni art. 23 ust. 4 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywlaszczaniu nieruchomości w szczególności przez wyjaśnienie następujących kwestii:

1) czy przewidziane w art. 23 ust. 4 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. pierwszeństwo bylych wlaścicieli nieruchomości przejętych na rzecz Skarbu Państwa lub ich spadkobierców, dotyczy także nieruchomości, które przeszly na wlasność gminy

m.st. Warszawy w trybie dekretu z dnia 26 października 1945 r. o wlasno ści i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz.U. Nr 50, poz. 279)?

2) czy przewidziane powolanym przepisem ustawy o gospodarce gruntami i wywlaszczaniu nieruchomości pierwszeństwo nabycia obejmuje także nieruchomości, które po przejęciu zostaly zabudowane, odbudowane lub w istotny sposób przebudowane?

ustalil:

1. Określone w art. 23 ust. 4 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywlaszczaniu nieruchomości (tekst jednolity z 1991 r. Dz.U. Nr 30, poz. 127; zm.: z 1991

   r. Nr 103, poz. 446 i Nr 107, poz. 464; z 1993 r. Nr 47, poz. 212 i Nr 131, poz. 629; z 1994 r. Nr 27, poz. 96, Nr 31, poz. 118, Nr 84, poz. 384, Nr 85, poz. 388, Nr 89, poz. 415 i Nr 123, poz. 601; z 1995 r. Nr 99, poz. 486 oraz z 1996 r. Nr 5, poz. 33) pierwszeństwo w nabyciu

   * tekst sentencji opublikowany zostal w Dz.U. Nr 91, poz. 414.

   nieruchomości, przyslugujące jej bylym wlaścicielom lub ich spadkobiercom, stosuje się do przeznaczonych do sprzedaży lub oddania w użytkowanie wieczyste nieruchomości Skarbu Państwa, jak i tych nieruchomości, które staly się wlasnością gmin na podstawie ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191; zm.: z 1990 r. Nr 43, poz. 253, Nr 92, poz. 541; z 1991 r. Nr 34, poz. 151; z 1992 r. Nr 6, poz. 20; z 1993 r. Nr 40, poz. 180, oraz z 1994 r. Nr 1, poz. 3 i Nr 65, poz. 285), w tym również nieruchomości, o których jest mowa w art. 1 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o wlasności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz.U. Nr 50, poz. 279).

2. Pierwszeństwo, o którym jest mowa w art. 23 ust. 4 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywlaszczeniu nieruchomości, dotyczy również nieruchomości, które zostaly zabudowane lub których części skladowe zostaly w inny sposób zmienione po przejęciu od bylych wlaścicieli.

   Uzasadnienie:

   I

1. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego we wniosku z 18 grudnia 1995 r. wniósl o ustalenie powszechnie obowiązującej wykladni art. 23 ust. 4 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywlaszczaniu nieruchomości (dalej: ustawa o gospodarce gruntami), określając we wniosku, że chodzi "w szczególności" o wyjaśnienie następujących kwestii: 1) czy przewidziane w art. 23 ust. 4 tej ustawy pierwszeństwo bylych wlaścicieli nieruchomości przejętych na rzecz Skarbu Państwa lub ich spadkobierców dotyczy także nieruchomości, które przeszly na wlasność gminy m.st. Warszawy w trybie dekretu z dnia 26 października 1945 r. o wlasności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz.U. Nr 50, poz. 279; dalej: dekret z 1945 r.); 2) czy przewidziane powolanym przepisem ustawy o gospodarce gruntami pierwszeństwo nabycia obejmuje także nieruchomości, które po przejęciu zostaly zabudowane, odbudowane lub w istotny sposób przebudowane.

   W uzasadnieniu Wnioskodawca rozszerza zagadnienia sformulowane we wniosku o pytanie, "czy pierwszeństwo nabycia przyslugujące bylym wlaścicielom lub ich spadkobiercom odnosi się zarówno do nieruchomości stanowiących obecnie wlasność Skarbu Państwa oraz nieruchomości stanowiących wlasność gminy, czy też wylącznie do nieruchomości stanowiących wlasność Skarbu Państwa", wysuwając tę kwestię na czolo wątpliwości interpretacyjnych, jakie wylaniają się na tle art. 23 ust. 4 ustawy o gospodarce gruntami

   Wnioskodawca wywodzi, że uzasadniony jest zarówno węższy, jak i szerszy sposób dokonywania wykladni omawianego przepisu. W szerszym sposobie interpretacji pierwszeństwo odnosiloby się zarówno do nieruchomości Skarbu Państwa, jak i do nieruchomości gmin, istotne znaczenie ma bowiem jedynie fakt przejęcia danej nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, późniejsza zaś jej komunalizacja pozostaje bez znaczenia dla bytu uprawnień określonych w art. 23 ust. 4 ustawy. Wnioskodawca wskazuje, że art. 23 ustawy o gospodarce gruntami odnosi się do sprzedaży nieruchomości stanowiących zarówno wlasność Skarbu Państwa, jak i gminy. W jednym i drugim wypadku chodzi o wlasność, którą można by określić jako publiczną. Brak jest zatem podstawy, aby różnicować sytuację bylych wlaścicieli nieruchomości, które zostaly przejęte na rzecz Skarbu Państwa. Analogiczne stanowisko zawarte jest w cytowanych przez Wnioskodawcę komentarzach do ustawy o gospodarce gruntami. Za węższą interpretacją art. 23 ust. 4 ustawy o gospodarce gruntami przemawia natomiast, zdaniem Wnioskodawcy, brzmienie tego

   przepisu, w którym mowa jest tylko o nieruchomościach stanowiących wlasność Skarbu Państwa. Dodatkowo za takim rozumieniem przemawia regula, zgodnie z którą unormowania wprowadzające wyjątek od zasady nie powinny podlegać wykladni rozszerzającej. Ustosunkowując się z kolei do zagadnienia sprecyzowanego bezpośrednio w pkt. 1 wniosku, tj. problemu tzw. gruntów warszawskich, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego przedstawia pogląd, że niezależnie od tego, który ze sposobów rozumienia omawianego przepisu zostalby przyjęty w związku z zagadnieniem omówionym na wstępie, przepis ten nie ma zastosowania do tzw. gruntów warszawskich; ustawowe określenie "przejęcie przez Skarb Państwa" może być rozumiane tylko w ten sposób, iż chodzi o sytuacje, w których wlaścicielem danej nieruchomości stal się Skarb Państwa. Na mocy art. 1 dekretu z 1945 r. grunty znajdujące się w granicach ówczesnej gminy m.st. Warszawy staly się wlasnością tejże gminy, a nie Skarbu Państwa. To przesądza, zdaniem Wnioskodawcy, iż w odniesieniu do tzw. gruntów warszawskich pierwszeństwo określone w art. 23 ust. 4 ustawy o gospodarce gruntami nie ma zastosowania.

   W sprawie zagadnienia interpretacyjnego sprecyzowanego w pkt. 2 wniosku Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wywodzi, że względy celowościowe przemawiają za wylączeniem stosowania art. 23 ust. 4 ustawy o gospodarce gruntami w sytuacji, gdy przejęta nieruchomość gruntowa nie zabudowana lub z budynkami zniszczonymi w toku dzialań wojennych zostala następnie zabudowana bądź odbudowana. Z drugiej strony Wnioskodawca zwraca uwagę na to, że w wyniku ewenetualnych nakladów na nieruchomość dokonanych po jej przejęciu przez Skarb Państwa wzrosla wartość nieruchomości, która zostanie ustalona w związku z jej nabyciem przez bylego wlaściciela lub jego spadkobierców (art. 38 ustawy o gospodarce gruntami), a zatem także przy zastosowaniu trybu bezprzetargowego interesy wlaściciela dokonującego nakladów są chronione.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 3 kwietnia 1996 r. przedstawil stanowisko, że przepis art. 23 ust. 4 ustawy o gospodarce gruntami nie ma zastosowania przy zbywaniu nieruchomości, które przeszly na wlasność gminy m.st. Warszawy w trybie dekretu z 1945 r. Do pozostalych zagadnień interpretacyjnych wskazanych przez Wnioskodawcę nie ustosunkowal się.

   W uzasadnieniu Prokurator Generalny stwierdza, iż podziela poglądy przedstawione przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, a dodatkowo podnosi, że omawiany art. 23 ust. 4 ustawy o gospodarce gruntami, wprowadzony nowelizacją z dnia 29 września 1990 r. (Dz.U. Nr 79, poz. 464; dalej: nowelizacja z 29 września 1990 r.), byl poprzedzony unormowaniem zawartym w art. 17 ustawy o gospodarce gruntami w poprzednim brzmieniu. W myśl owego art. 17 osoby, które byly wlaścicielami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości przejętych na rzecz Skarbu Państwa, jako polożonych na obszarach przeznaczonych pod skoncentrowane budownictwo jednorodzinne, mialy prawo nabyć lub otrzymać w użytkowanie wieczyste - na zasadzie pierwszeństwa - jedną dzialkę. Nowelizacja dokonana 29 września 1990 r. miala na celu m.in tworzenie rynku nieruchomości oraz ustanowila zasadę sprzedaży gruntów w drodze przetargu. Pierwszeństwo bylych wlaścicieli nieruchomości przejętych na rzecz Skarbu Państwa lub ich spadkobierców w nabyciu nieruchomości w drodze bezprzetargowej jest jednym z wyjątków od tej zasady. Skoro art. 23 ust. 4 ustawy o gospodarce gruntami jest tylko kontynuacją regulacji zawartej w dawnym art. 17 tej ustawy, obejmującej wylącznie grunty bylych wlaścicieli, które przeszly na wlasność Państwa w...