Orzeczenie nº Z.U. 1996 / 6 / 54; OTK 1996 t. II s. 398-416; of Trybunału Konstytucyjnego (Polska), December 11, 1996

• Judge: Stefan J. Jaworski
• President: Zdzislaw Czeszejko-Sochacki
• Resolution Date: December 11, 1996
• Issuing Organization: Trybunału Konstytucyjnego (Polska)

O R Z E C Z E N I E

z dnia 11 grudnia 1996 r.

Sygn. akt K. 11/96

Trybunal Konstytucyjny w skladzie:

Zdzislaw Czeszejko-Sochacki - przewodniczący Lech Garlicki

Stefan J. Jaworski - sprawozdawca

Ferdynand Rymarz

Jadwiga Skórzewska-Losiak

Joanna Szymczak - protokolant

po rozpoznaniu na rozprawie 11 grudnia 1996 r. sprawy z polączonych wniosków Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy i Federacji Związków Zawodowych Pracowników Ochrony Zdrowia z udzialem umocowanych przedstawicieli uczestników postępowania: Wnioskodawców, Sejmu RP, Ministra Finansów, Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, Ministra Zdrowia i Opieki Spolecznej oraz Prokuratora Generalnego o stwierdzenie zgodności:

1. Art. 24117 § 1 pkt 1 i 2 wprowadzonego do Kodeksu pracy ustawą z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 113, poz. 547) z art. 1 i 67 pozostawionych w mocy przepisów konstytucyjnych,

2. Art. 24116 wprowadzonego do Kodeksu pracy ustawą z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 113, poz. 547) z art. 1 i art. 85 pozostawionych w mocy przepisów konstytucyjnych,

3. Ustawy z dnia 23 grudnia 1994 roku o ksztaltowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 34, poz. 163) z art. 1, 67 i art. 68 pozostawionych w mocy przepisów konstytucyjnych,

   orzeka:

1. Art. 24117 § 1 pkt 1 i 2 Kodeksu pracy, wprowadzony do Kodeksu pracy ustawą z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 113, poz. 547; zm.: z 1995 r. Nr 1, poz. 2; z 1996 r. Nr 87, poz. 396) nie jest niezgodny z art. 1 i 67 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między wladzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426; zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184; Nr 150, poz. 729; z 1996 r. Nr 106, poz. 488)

2. Art. 24116 Kodeksu pracy, wprowadzony do Kodeksu pracy ustawą z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 113, poz. 547; zm.: z 1995 r. Nr 1, poz. 2; z 1996 r. Nr 87, poz. 396) w zaskarżonym zakresie nie jest niezgodny z art. 1 i art. 85 przepisów konstytucyjnych

   pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między wladzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426; zm. z 1995 r. Nr 38, poz. 184; Nr 150, poz. 729; z 1996 r. Nr 106, poz. 488)

3. Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o ksztaltowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 34, poz. 163; zm.: z 1996 r. Nr 106, poz. 496) w zaskarżonym zakresie nie jest niezgodna z art. 1, art. 67 i art. 68 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między wladzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426; zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184; Nr 150, poz. 729; z 1996 r. Nr 106, poz. 488)

   Uzasadnienie:

   I

1. Zarząd Krajowy Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy (OZPL) w Bydgoszczy wnioskami z 11 stycznia i 20 marca 1996 r., zasadniczo zmodyfikowanymi pismem z 23 lipca 1996 r., wystąpil do Trybunalu Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z przepisami konstytucyjnymi:

   1) przepisów art. 24117 § 1 pkt 1 i 2 Kodeksu pracy z art.1 i 67 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy w zakresie ustalenia kryteriów reprezentatywności związku zawodowego, uprawnionego do negocjowania i zawierania ponadzakladowych ukladów zbiorowych, gdyż wprowadza takie kryteria reprezentatywności związków zawodowych, które w sposób oczywisty sprzeniewierzają się idei reprezentatywności, dla której pojęcie reprezentatywności zostalo wprowadzone. Zastosowane uregulowanie czyni ustawę wewnętrznie sprzeczną i może wywolać uzasadniony brak zaufania obywateli do tak stanowionego prawa. Automatyczne przyznanie reprezentatywności związkom zawodowym skupiającym wiele zawodów (branżowym i wielobranżowym) oraz powyżej 500 tysięcy osób, sytuuje je w szczególnie uprzywilejowanej pozycji, co skutkuje tym, że żaden z ponadzakladowych ukladów zbiorowych pracy nie może być zawarty bez jednoczesnej akceptacji treści ukladu przez NSZZ "Solidarność" i OPZZ. Godzi to w zasadę wolności wyboru związku zawodowego, a w konkretnej sytuacji powoduje reprezentowanie interesów i praw lekarzy przez niereprezentatywny dla nich związek.

   Wnioskodawca ilustruje to hipotetycznym przykladem trzech związków zawodowych skupiających lekarzy, mających uczestniczyć w negocjowaniu ponadzakladowego ukladu zbiorowego dla lekarzy. Wnioskodawca zaklada, że wszystkie skupiają po 1 tys. lekarzy i nie jest to "największa liczba pracowników, dla których ma być zawarty określony uklad ponadzakladowy", a zatem nie spelniają warunku reprezentatywności przewidzianego w art. 24117 § 1 pkt 3 kp. Pierwszy związek zawodowy skupia wylącznie lekarzy. Statut drugiego związku obejmuje wszystkich pracowników slużby zdrowia, skupiając np. 80 tys. pielęgniarek i 1 tys. lekarzy (co przekracza 10% objętych statusem pracowników slużby zdrowia). Trzeci liczy 501 tys. czlonków reprezentujących wiele branż i zawodów (górnicy, hutnicy, lekarze itp). Wszystkie te trzy związki charakteryzujące się cechą istotną w równym stopniu (ilością lekarzy dla których ma być zawarty ponadzakladowy uklad zbiorowy pracy), nie zostaly

   potraktowane równo, gdyż pierwszy związek nie zostanie uznany za reprezentatywny, a ustawa preferuje dwa pozostale związki jako reprezentatywne.

   Przyklad ten wyczerpuje - zdaniem Wnioskodawcy - definicję nierówności wobec prawa. Powyższe kryteria pozwalają wymienionym w przykladzie preferowanym związkom zawodowym nabyć prawo reprezentatywności w celu negocjowania ponadzakladowego ukladu zbiorowego bez względu na cechę istotną, czyli ilość czlonków związku będących pracownikami, dla których ma być zawarty dany uklad zbiorowy. Kryteria reprezentatywności w celu negocjowania ponadzakladowego ukladu zbiorowego pracy, wprowadzają nieuzasadnione różnice w prawach obywateli (w prawach pracowniczych) w zależności od rodzaju związku zawodowego, który zostal wybrany przez pracownika, faworyzując związki zawodowe obejmujące wiele zawodów w stosunku do pozostalych związków zawodowych (pracowników objętych ukladem). Zastosowane w ustawie kryteria reprezentatywności związków zawodowych naruszają konstytucyjną zasadę równego traktowania obywateli i związków zawodowych, gdyż różnicują związki zawodowe nie wedlug cech istotnych, lecz innych cech nie akceptowanych przez Wnioskodawcę, faworyzując związki zawodowe obejmujące wiele zawodów (np. branżowe lub wielobranżowe) i bardzo duże, przekraczające 500 tys. czlonków.

   W ocenie Wnioskodawcy kolizja owych kryteriów z art. 1przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy stanowi pochodną sprzeczności ustawy z innymi artykulami konstytucyjnymi, przez co - niejako z natury rzeczy - naruszona zostaje również zasada państwa prawnego obowiązanego do tworzenia prawa odpowiednio spójnego i należycie zhierarchizowanego.

   2) ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o ksztaltowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej (Dz.U. z 1995 r. Nr 34, poz. 163). Wnioskodawca zarzuca tej ustawie sprzeczność z: art. 1, art. 67 i art. 68 pozostawionych w mocy przepisów konstytucyjnych. Nie wskazuje konkretnego przepisu zaskarżonej ustawy, jako niezgodnego z konstytucją. Stwierdza ogólnie, że cala ustawa jest niekonstytucyjna, gdyż jej unormowania pozbawiają pracowników państwowej sfery budżetowej prawa do negocjowania swoich plac z pracodawcą (zgodnie z regulami prawa pracy), zastępując je ustaleniami Komisji Trójstronnej do Spraw Spoleczno-Gospodarczych, co narusza przedstawione wyżej przepisy konstytucyjne. Zdaniem Wnioskodawcy z konstytucyjnej zasady równości obywateli wobec prawa wynika nakaz jednakowego traktowania związków zawodowych (art. 1 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych) oraz nakaz równoprawnego traktowania pracowników (zawarty wyraźnie w art. 113 kodeksu pracy). W istocie Wnioskodawca kwestionuje faktyczne i prawne pozbawienie go udzialu w pracach Komisji Trójstronnej.

   Zdaniem Wnioskodawcy prawo pracy nie różnicuje praw pracowniczych w zależności od kategorii ich pracodawców (państwo, osoba prywatna), jak czyni to zaskarżona ustawa wprowadzająca rozróżnienie w prawach pracowniczych (i w prawach związków zawodowych) w zależności od rodzaju pracodawcy w zakresie sposobu zbiorowego negocjowania wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej, wyraźne ich dyskryminując w stosunku do pozostalych grup pracowniczych. Pozbawienie pracowników tej sfery możliwości negocjowania swoich plac w trybie przewidzianym w prawie pracy przez zastąpienie ich ustaleniami Komisji Trójstronnej, oznaczające w istocie ksztaltowanie wynagrodzeń przez rząd - w sposób zupelnie dowolny i arbitralny.

   Kolizja z art. 68 przepisów konstytucyjnych polega na braku mechanizmów, umożliwiających dostosowanie plac pracowników państwowej sfery budżetowej do zasady wynagradzania wedlug ilości i jakości pracy, czego ewidentnym dowodem są place lekarzy ustalone zgodnie z procedurą przewidzianą w zaskarżonej ustawie, nie osiągające

   nawet przeciętnej placy w gospodarce, a więc wynagrodzenia "odpowiedniego do ilości i jakości pracy".

   Zdaniem Wnioskodawcy kolizja z art. 1 przepisów konstytucyjnych polega na wylączeniu poważnej grupy pracowniczej (państwowej sfery budżetowej) z uregulowań prawa pracy, chociaż mocą innych (obowiązujących) ustaw uregulowaniom tym podlegają. Również przekazanie szczególnych uprawnień Komisji Trójstronnej, która zostala powolana z naruszeniem prawa, obraża zasady tworzenia prawa w państwie prawnym.

2. Rada...