Wyrok Nr K 3/16 Trybunału Konstytucyjnego, 10-07-2019

• Judgement Number: K 3/16
• Date: 10 July 2019
• Official Gazette Publication: OTK ZU A/2019, poz. 40 Dz.U. z 2019 r. poz. 1378 z dnia 24 lipca 2019 r.
• Court: Constitutional Tribunal (Poland)

O R Z E C Z N I C T W O

TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

ZBIÓR URZĘDOWY

Seria A

Warszawa, dnia 30 lipca 2019 r.

Pozycja 40

WYROK

z dnia 10 lipca 2019 r.

Sygn. akt K 3/16*

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mariusz Muszyński – przewodniczący

Zbigniew Jędrzejewski

Leon Kieres – sprawozdawca

Justyn Piskorski

Piotr Pszczółkowski

Małgorzata Pyziak-Szafnicka

Stanisław Rymar

Wojciech Sych

Piotr Tuleja

Michał Warciński

Jarosław Wyrembak

Andrzej Zielonacki,

protokolant: Grażyna Szałygo,

po rozpoznaniu, z udziałem wnioskodawcy oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego, na rozpra-

wie w dniu 10 lipca 2019 r., wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich o zbadanie zgodności:

1) art. 258 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego

(Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 3 w związku

z art. 42 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 31 ust. 3 oraz art. 30 Konstytucji,

2) art. 263 § 7 ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim nie oznacza

maksymalnego czasu trwania tymczasowego aresztowania oraz dopuszcza

przedłużenie tymczasowego aresztowania bez konieczności spełnienia

przesłanek uzasadniających takie postanowienie, z art. 2, art. 30, art. 41 ust. 1

w związku z art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 3 w związku z art. 42 ust. 1 Konstytucji

i w związku z art. 6 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka

i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.

(Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji,

* Sentencja została ogłoszona dnia 24 lipca 2019 r. w Dz. U. poz. 1378.

OTK ZU A/2019 K 3/16 poz. 40

2

o r z e k a:

Art. 263 § 7 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego

(Dz. U. z 2018 r. poz. 1987, ze zm.) w zakresie, w jakim nie określa maksymalnego

łącznego czasu trwania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku

przez sąd pierwszej instancji, jest zgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3

Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponadto p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o orga-

nizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2072 oraz

z 2019 r. poz. 125) umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Orzeczenie zapadło większością głosów.

UZASADNIENIE

I

1. Art. 258 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego

(Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; aktualny tekst jednolity: Dz. U. z 2018 r. poz. 1987, ze zm.;

dalej: k.p.k.) formułuje zasady stosowania tymczasowego aresztowania ze względu na

surowość grożącej oskarżonemu kary. Od 1 lipca 2015 r. do 14 kwietnia 2016 r. były one

następujące: „Wobec oskarżonego, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub występku

zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo

którego sąd pierwszej instancji skazał na karę pozbawienia wolności wyższą niż 3 lata, obawy

utrudniania prawidłowego toku postępowania, o których mowa w § 1, uzasadniające

stosowanie środka zapobiegawczego, mogą wynikać także z surowości grożącej oskarżonemu

kary”. Art. 263 § 7 k.p.k. odnosi się natomiast do szczegółowych granic czasowych

stosowania tymczasowego aresztowania. Stanowi on, że „Jeżeli zachodzi potrzeba stosowania

tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji,

każdorazowe jego przedłużenie może następować na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy”.

Zasady te nie zmieniły się od 1 lipca 2003 r. do dnia wydania niniejszego wyroku.

2. Wnioskiem z 8 stycznia 2016 r. Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej: Rzecznik,

wnioskodawca) wystąpił o zbadanie zgodności:

– art. 258 § 2 k.p.k. z art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 3 w związku z art. 42 ust. 1, art. 45 ust. 1,

art. 31 ust. 3 oraz art. 30 Konstytucji,

– art. 263 § 7 k.p.k. w zakresie, w jakim nie oznacza maksymalnego czasu trwania

tymczasowego aresztowania oraz dopuszcza przedłużenie tymczasowego aresztowania bez

konieczności spełnienia przesłanek uzasadniających takie postanowienie, z art. 2, art. 30,

art. 41 ust. 1 w związku z art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 3 w związku z art. 42 ust. 1 Konstytucji

i w związku z art. 6 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych

wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61,

poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja) oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.

2.1. We wstępnej części uzasadnienia wniosku Rzecznik omówił kontrowersje wiążące

się ze stosowaniem tymczasowego aresztowania oraz funkcje tej instytucji.

OTK ZU A/2019 K 3/16 poz. 40

3

Ponadto przedstawił także dane statystyczne na temat stosowania tymczasowego

aresztowania w 2014 i 2015 r. Wynikało z nich m.in., że większość tymczasowo

aresztowanych przebywało w areszcie krócej niż pół roku, a liczba aresztowanych na okres

przewyższający łącznie 2 lata malała i kształtowała się w badanym okresie na poziomie od

260 do 189 osób (odpowiednio: stan na 8 stycznia 2014 r. i 1 grudnia 2015 r.).

2.2. Uzasadnienie zarzutów odnośnie do art. 258 § 2 k.p.k. Rzecznik rozpoczął od

powołania uchwały Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2012 r., sygn. akt I KZP 18/11 (Lex

nr 1102081). Uchwała ta – jego zdaniem – determinuje kształt normy wyprowadzanej

z zaskarżonego przepisu, przesądzając, że „Surowa kara grożąca oskarżonemu może być

jedyną podstawą obaw utrudniania prawidłowego toku postępowania”. Konstytucyjność

takiego rozumienia art. 258 § 2 k.p.k. została – w jego opinii – podana w wątpliwość przez

Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z 20 listopada 2012 r., sygn. SK 3/12 (OTK

ZU nr 10/A/2012, poz. 123). Następnie wnioskodawca przedstawił odrębne zastrzeżenia co

do art. 258 § 2 k.p.k. w kontekście poszczególnych wzorców kontroli.

Po pierwsze, zdaniem Rzecznika, art. 258 § 2 k.p.k. (interpretowany zgodnie

z uchwałą o sygn. akt I KZP 18/11) narusza nietykalność osobistą i wolność osobistą,

chronione w art. 41 ust. 1 Konstytucji, oraz „nie realizuje w sposób prawidłowy” standardu

ochrony praw człowieka, wynikającego z art. 5 ust. 1 lit. e Konwencji. Wnioskodawca krótko

przedstawił treść tych przepisów oraz ich rozumienie w doktrynie i orzecznictwie Trybunału

Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: ETPCz). Wskazał, że

„Problematyka będąca przedmiotem wniosku jest ściśle związana z wolnościami i prawami

osobistymi, których obowiązek ochrony wynika bezpośrednio z godności człowieka i zasady

demokratycznego państwa prawnego. Tym samym, analiza zgodności kwestionowanego

przepisu z Konstytucją powinna być szczególnie skrupulatna i przeprowadzona z

perspektywy surowego standardu oceny. Limitacja wolności może nastąpić tylko w

przypadku spełnienia szeregu restrykcyjnych przesłanek, które zostaną przywołane w dalszej

części niniejszego wniosku”.

Po drugie, w opinii wnioskodawcy, art. 258 § 2 k.p.k. jest także niezgodny z konsty-

tucyjną zasadą domniemania niewinności, rozpatrywaną na tle konstytucyjnych zasad

odpowiedzialności karnej (tj. art. 42 ust. 3 w związku z art. 42 ust. 1 Konstytucji) oraz art. 6

ust. 2 Konwencji. Rzecznik zwięźle scharakteryzował istotę gwarancji wynikających z tych

przepisów, z uwzględnieniem poglądów doktryny oraz orzecznictwa ETPCz. Na tym tle

uznał, że „nie można mieć wątpliwości, że zasada domniemania niewinności aktualizuje się

także w odniesieniu do podejrzanego o popełnienie przestępstwa, wobec którego ma być

zastosowane tymczasowe aresztowanie”. W jego opinii, o ile podstawy stosowania

tymczasowego aresztowania zawarte w art. 258 § 1 i 3 k.p.k. „mają ewidentnie na celu

ochronę dóbr o fundamentalnym znaczeniu nie tylko z perspektywy wymiaru sprawiedli-

wości, ale także – i to tylko wyjątkowo – ochrony obywateli”, o tyle „podstawa z art. 258 § 2

k.p.k. przedstawia się jako kryterium zupełnie innego rodzaju. Właściwie trudno jest

zrekonstruować dobro, jakie ma być chronione, a więc, które mogłoby uzasadnić w tym

wypadku ograniczenie praw i wolności człowieka. Jedynym uzasadnieniem, jakie wydaje się

możliwe byłaby swoista antycypacja kary, która może zostać wymierzona wskutek

przeprowadzonego postępowania karnego”. Rzecznik stwierdził, że „zakwalifikowanie przez

ustawodawcę pozbawienia wolności do kategorii tymczasowego aresztowania nie musi

automatycznie oznaczać, że w rzeczywistości nie będzie ono karą w rozumieniu materialnym.

Jeżeli bowiem nie są spełnione przesłanki, które uzasadniałyby ochronę dóbr właściwą

tymczasowemu aresztowaniu, to jedyną funkcją, jaką można zauważyć jest represja”.

Tymczasem z art. 42 ust. 1 i 2 Konstytucji wynika, że „przed udowodnieniem winy