Wyrok Nr K 6/21 Trybunału Konstytucyjnego, 24-11-2021

• Judgement Number: K 6/21
• Date: 24 November 2021
• Official Gazette Publication: OTK ZU A/2022, poz. 9
• Court: Constitutional Tribunal (Poland)

O R Z E C Z N I C T W O

TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

ZBIÓR URZĘDOWY

Seria A

Warszawa, dnia 18 lutego 2022 r.

Pozycja 9

WYROK

z dnia 24 listopada 2021 r.

Sygn. akt K 6/21*

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Julia Przyłębska – przewodniczący

Zbigniew Jędrzejewski

Bartłomiej Sochański

Wojciech Sych – sprawozdawca

Michał Warciński,

protokolant: Michał Rylski,

po rozpoznaniu, z udziałem wnioskodawcy oraz Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sej-

mu, Ministra Spraw Zagranicznych i Rzecznika Praw Obywatelskich, na rozprawie w dniu

24 listopada 2021 r., wniosku Prokuratora Generalnego o zbadanie zgodności:

1) art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podsta-

wowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienio-

nej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2

(Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) „w zakresie, w jakim pojęciem «sąd» uży-

tym w tym przepisie obejmuje Trybunał Konstytucyjny Rzeczypospolitej

Polskiej”, z art. 2, art. 8 ust. 1, art. 10 ust. 2, art. 173 i art. 175 ust. 1 Konsty-

tucji,

2) art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji powołanej w punkcie 1 „w zakresie,

w jakim utożsamia wynikającą z tego przepisu gwarancję rozpatrzenia indy-

widualnej sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd

ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o prawach i obowiązkach danego

podmiotu o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia

w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej z kompetencją Trybunału

Konstytucyjnego do orzekania w sprawie hierarchicznej zgodności określo-

nych w Konstytucji RP przepisów i aktów normatywnych, a przez to pozwala

objąć postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym wymogami wynika-

jącymi z art. 6 EKPC”, z art. 2, art. 8 ust. 1, art. 79 ust. 1, art. 122 ust. 3 i 4,

art. 188 pkt 1-3 i 5 oraz art. 193 Konstytucji,

3) art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji powołanej w punkcie 1 „w zakresie,

w jakim obejmuje dokonywanie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka

* Sentencja została ogłoszona dnia 26 listopada 2021 r. w Dz. U. poz. 21 61.

OTK ZU A/2022 K 6/21 poz. 9

2

oceny legalności procesu wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego w celu

ustalenia, czy Trybunał Konstytucyjny jest niezawisłym i bezstronnym sądem

ustanowionym ustawą”, z art. 2, art. 8 ust. 1, art. 89 ust. 1 pkt 3 i art. 194

ust. 1 Konstytucji,

o r z e k a:

1. Art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podsta-

wowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie

Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz.

284, ze zm.) w zakresie, w jakim pojęciem sądu użytym w tym przepisie obejmuje Try-

bunał Konstytucyjny, jest niezgodny z art. 173 w związku z art. 10 ust. 2, art. 175 ust. 1

i art. 8 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze konwencji powołanej w punkcie 1 w zakresie,

w jakim przyznaje Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka kompetencję do oceny

legalności wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego, jest niezgodny z art. 194 ust. 1

w związku z art. 8 ust. 1 Konstytucji.

Ponadto p o s t a n a w i a:

umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Orzeczenie zapadło jednogłośnie.

UZASADNIENIE

I

1. We wniosku z 27 lipca 2021 r. Prokurator Generalny zakwestionował zgodność:

po pierwsze, art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawo-

wych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Proto-

kołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284; dalej:

Konwencja) „w zakresie, w jakim pojęciem «sąd» użytym w tym przepisie obejmuje Trybu-

nał Konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej”, z art. 2, art. 8 ust. 1, art. 10 ust. 2, art. 173

i art. 175 ust. 1 Konstytucji;

po drugie, art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji „w zakresie, w jakim utożsamia wynikają-

cą z tego przepisu «gwarancję rozpatrzenia indywidualnej sprawy w rozsądnym terminie

przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o prawach i obo-

wiązkach danego podmiotu o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia

w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej» z kompetencją Trybunału Konstytucyjnego

do orzekania w sprawie hierarchicznej zgodności określonych w Konstytucji RP przepisów

i aktów normatywnych, a przez to pozwala objąć postępowanie przed Trybunałem Konstytu-

cyjnym wymogami wynikającymi z art. 6 [Konwencji]”, z art. 2, art. 8 ust. 1, art. 79 ust. 1,

art. 122 ust. 3 i 4, art. 188 pkt 1-3 i 5 oraz art. 193 Konstytucji;

po trzecie, art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji „w zakresie, w jakim obejmuje dokonywa-

nie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka oceny legalności procesu wyboru sędziów

Trybunału Konstytucyjnego w celu ustalenia, czy Trybunał Konstytucyjny jest niezawisłym

i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą”, z art. 2, art. 8 ust. 1, art. 89 ust. 1 pkt 3

i art. 194 ust. 1 Konstytucji.

OTK ZU A/2022 K 6/21 poz. 9

3

1.2. Uzasadniając wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem dotyczą-

cym zgodności z Konstytucją art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji, Prokurator Generalny

zwrócił uwagę, że Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: ETPC), którego dorobku

i roli, jaką odegrał w rozwoju i podnoszeniu standardów wymiaru sprawiedliwości w pań-

stwach-stronach Konwencji nie kwestionuje, obrał w najnowszym orzecznictwie drogę, która

„stanowi zagrożenie (...) dla spójności wewnętrznych systemów prawnych państw-stron oraz

wzajemnego zaufania pomiędzy tymi państwami, jeśli chodzi o gwarantowanie rzetelnego

procesu osobom podlegającym ich jurysdykcji” (uzasadnienie wniosku, s. 3). Orzeczeniem,

które „[wypacza] pierwotne[] znaczeni[e] postanowień Konwencji, nielegitymizowane[] wolą

państw-stron” (uzasadnienie wniosku, ibidem), jest, w ocenie Prokuratora Generalnego, wy-

rok ETPC z 7 maja 2021 r. w sprawie Xero Flor w Polsce Sp. z o.o. przeciwko Polsce (skarga

nr 4907/18).

Uzasadniając kompetencję Trybunału do orzekania w sprawie, Prokurator Generalny

zwrócił uwagę, że wprawdzie wyrok z 7 maja 2021 r. ma charakter jednostkowy, „jednak, ze

względu na ogólny kontekst, w jakim orzeczenie to zapadło, i – co jeszcze ważniejsze – jego

przedmiot i treść, należy uznać, że stanowi ono próbę ukształtowania przez organ stosowania

prawa zupełnie nowego jakościowo standardu konwencyjnego – z pominięciem woli państw-

stron, a w szczególności bez poszanowania fundamentalnych, bo konstytucyjnych, norm

ustrojowych Rzeczypospolitej Polskiej. Dlatego znaczenie owego – tylko z pozoru jednost-

kowego – rozstrzygnięcia ETPCz upoważnia, w ocenie Prokuratora Generalnego, Trybunał

Konstytucyjny do oceny zgodności z polską ustawą zasadniczą treści normatywnych wydoby-

tych w przedmiotowym orzeczeniu z unormowania wskazanego w petitum niniejszego wnio-

sku” (uzasadnienie wniosku, s. 4).

Następnie Prokurator Generalny, powołując się na orzecznictwo Trybunału, wskazał,

jakie muszą być spełnione warunki, aby Trybunał mógł dokonać kontroli normy będącej efek-

tem stosowania prawa (stałość, powtarzalność, powszechność praktyki rozumienia i stosowa-

nia przepisu, która determinuje faktycznie jednoznaczne jego odczytanie, w szczególności,

jeśli praktyka ukształtowała się wskutek działalności Sądu Najwyższego, którego uchwały

powinny być uwzględniane w judykaturze). W konkluzji stwierdził, że „normatywną «no-

wość» wydobytą przez ETPCz z art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji widać na tle dotych-

czasowego jego orzecznictwa dotyczącego tej normy. Na konwencyjny standard prawa do

rzetelnego procesu sądowego składa się wiele elementów, jednak z punktu widzenia przed-

miotowej sprawy kluczowe będą tylko dwa aspekty wynikające z ust. 1 zdanie pierwsze ana-

lizowanego przepisu: zakres jego zastosowania oraz wymóg ustawowej podstawy sądu” (uza-

sadnienie wniosku, s. 5). Prokurator zaprezentował orzecznictwo ETPC w tym zakresie oraz

poglądy przedstawicieli doktryny.

1.3. Uzasadniając zarzuty sformułowane w punkcie 1 petitum wniosku, Prokurator

wskazał, że objęcie Trybunału Konstytucyjnego pojęciem „sąd” użytym w art. 6 ust. 1 zdanie

pierwsze Konwencji narusza ład konstytucyjny, którego ramy wyznacza art. 10 ust. 2, art. 173

i art. 175 ust. 1 Konstytucji. Konstytucja w art. 10 ust. 2 i art. 173 wyraźnie wyróżnia dwa

odrębne piony władzy sądowniczej: sądy i trybunały, przy czym w zamyśle ustrojodawcy

tylko te pierwsze mają sprawować wymiar sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Konstytucji); try-

bunały zostały powołane do realizacji innych zadań i wykonywania innych kompetencji,

a odmienne ujęcie „prowadziłoby do przecinania się kompetencji organów konstytucyjnych”,

„ustawiało je w pozycji konfrontacji o hierarchiczną wyższość” i „stanowiłoby (…) zaburze-

nie równowagi konstytucyjnej, której elementem jest rozgraniczenie nie tylko poszczególnych

władz, ale także wyodrębnienie scentralizowanego sądownictwa konstytucyjnego” (uzasad-

nienie wniosku, s. 32).